Słownik Geograficzny

ruchy wypiętrzające skorupę ziemską pod wpływem sił endogenicznych, wynu­rzanie się lądu. termin pod względem treści nie odpowiada pochodzeniu wyra­zu. lądy bowiem w zasadniczy sposób różnią się w swej budowie geologicznej od den basenów oceanicznych tym, że są grubymi krami sialu , a te nie po­wstają inaczej, niż wskutek procesów określanych jako górotwórcze. tzw. ruch lądotwórczy jest więc tylko ruchem wy­piętrzającym gotowy już blok kontynen­talny (lądowy), a nie ruchem, dzięki któ­remu blok lądowy powstaje. wyrazy „epejrogeniczny”, „orogeniczny”, czyli „lądotwórczy” i „górotwórczy” pocho­dzą z czasów, kiedy naukowe poglądy na powstawanie gór i lądów dalekie były od prawdy.

ruchy zwietrzeliny pod wpływem jej własnej ciężkości lub wtórnego obciążenia, np. budynkami, nasiąknięcia wodą. zależnie od nachyle­nia powierzchni terenu i rodzaju zwie­trzeliny zachodzą one z różnym natęże­niem. nazywa się je również ruchami masowymi.

ruchy polegające na fałdowaniu skał i tworzeniu się płaszczowin. treść tego terminu nie odpowiada pochodzeniu wy­razu. Góry mogą bowiem powstawać bez ruchów górotwórczych (góry wulkani­czne, góry erozyjne w strukturze płyto­wej) i odwrotnie, ruchy górotwórcze wcale nie prowadzą bezpośrednio do powstania gór w znaczeniu form po­wierzchni terenu. zachodzą one w głębi skorupy ziemskiej, nierzadko pod dnem morskim i w ich wyniku powstaje jedynie fałdowa struktura geologiczna, czyli gó­rotwór. toteż coraz częściej w miejsce wyrażenia „ruchy górotwórcze” geogra­fowie i geologowie używają określenia „ruchy tektogeniczne” lub „ruchy fałdu­jące”, „fałdowanie skał”.

stosunek długości linii brzegowej do długości naj­krótszej linii łączącej skrajne punkty da­nego odcinka brzegu lub ograniczającej pole równe polu powierzchni danego lą­du czy danej wyspy. taką linią jest okrąg o polu równym polu lądu (wyspy).

wietrzenie mechaniczne polegające na rozpadaniu się skały na poszczególne ziarna mineralne. w skałach klastycznych jest to proces zazwyczaj złożony, po części mechaniczny, po częś­ci chemiczny, polegający na rozpuszcza­niu przez wodę spoiwa skały.

wietrzenie mechaniczne polegające na rozpadaniu się skały na duże bloki.

poziomy kształt lądowej powierzchni kontynentu, w szczególności stosunek wielkości po­wierzchni wysp i półwyspów do po­wierzchni pnia lądowego.

równina powstała wskutek denudacyjne- go obniżenia i zrównywania powierzchni terenu. Zależnie od przeważającego pro­cesu niszczącego może to być równina  abrazyjna, deflacyjna, erozji bocznej, ablacyjna itd. równina, która się wytwo­rzyła na poziomym stropie warstwy od­pornej wskutek usunięcia mało odpor­nych skał, leżących pierwotnie na nim, nosi nazwę równiny strukturalnej.

równina po­wstała przez nawarstwienie osadów. Jeśli osady powstały na dnie morza, które na­stępnie ustąpiło, powstaje równina aku­mulacji morskiej. Jeżeli akumulowała rzeka, tworzy się równina aluwialna. Je­śli osady są eoliczne (np. less) powstaje równina akumulacji eolicznej, jeśli jest to osad lodowców lub lądolodu— równina moreny dennej. Nie można jednak uwa­żać równiny za akumulacyjną, jeśli cien­ka warstwa osadów spoczywa na uprzed­nio powstałej w inny sposób równinie.

teren niemal zupełnie pozio­my.

blok skorupy ziem­skiej, silnie wydłużony, obcięty z dwu stron uskokami, obniżony względem są­siednich bloków.

drobne nie­równości na powierzchni dna zbiornika wodnego, a także na powierzchni lot­nych piasków, wywołane prądem wody, falowaniem lub wiatrem. ostre grzbieci­ki są zawsze skierowane ku górze w nor­malnym położeniu osadu. można więc po ich układzie rozpoznać osady w nor­malnym położeniu i w położeniu odwró­conym, a także określić kierunek prądu lub wiatru.

ogół drobnych form urozmaicających zasadnicze, wielkie, uogólnione formy. termin „relief’ bywa również używany na oznaczenie modelu, przedstawiające­go rzeźbę terenu.

cofanie się morza, wynurzenie się lądu ponad poziom mo­rza.

rafa powstała ze szkie­letów korali przez ich narastanie