Słownik Geograficzny

utrata spoistości skały bez zmiany jej mi­neralnego składu, tj. przez rozpadanie się poszczególnych ziaren skały, rozpadanie jej na okruchy lub bloki.

chemiczne rozkłada­nie się minerałów prowadzące do po­wstawania uwodnionych krzemianów, tj. minerałów iłowych.

wietrzenie chemiczne prowadzące do usunięcia ze skał krzemionki, a powsta­wanie w zwietrzelinie niemal wyłącznie tlenków glinu, żelaza i manganu. zachodzi ono w klimacie wilgotnym, gorącym,' na znacznej głębokości pod pokrywą zwietrzelinową.

wietrzenie skał i minerałów polegające na ich chemicznych przemianach, a w związku z tym na powstawaniu minera­łów mało spoistych. atakuje ono przede wszystkim glinokrzemiany i krzemiany, zamieniając je na minerały iłowe lub wo­dorotlenki glinu oraz innych metali. po­większa się przy tym ich objętość, co do­datkowo powoduje mechaniczne rozsa­dzanie skały.

proces geologiczny prowadzący do tego, że lite skały tracą swą spoistość i przechodzą w stan mate­riału mniej lub bardziej luźnego, nazwa­nego zwietrzeliną.

układanie się osadzo­nego materiału skalnego w warstwy, ła­wice i warstewki w obrębie ławic. rozró­żnia się: a) warstwowanie równoległe je­śli stropy i spągi warstw i lawie są niemal równoległe; b) warstwowanie krzyżowe, jeśli warstewki są nachylone w różnych kierunkach. ze względu na uporządko­wanie materiału w ławicy rozróżnia się warstwowanie frakcjonalne, jeśli w spą­gu ławicy osadziły się najgrubsze ziarna, a ku stropowi coraz drobniejsze, przy czym następna ławica zaczyna się znów najgrubszym materiałem, oraę warstwo­wanie rytmiczne, jeśli grubość ziarna raz się zwiększa, to znów maleje. zespoły cienkich warstewek o miąższości poniżej 1 cm nazywa się laminami, a takie war­stwowanie — laminacją.

ułożenie spągu jednej warstwy na stropie warstwy starszej, świadczące o nieprzerwanym osadzaniu się skał. pozornie zgodne ułożenie może nastąpić wtedy, gdy po przerwie w osa­dzaniu dno zbiornika sedymentacyjnego było zgodne ze stropem starszych warstw, co jednak można poznać po wy­stępowaniu zmian wskutek wietrzenia warstw skały starszej. w normalnym po­łożeniu warstwa młodsza spoczywa na starszej. zdarza się jednak położenie odwrócone, kiedy w wyniku ruchów tek­tonicznych warstwy zostały przewrócone i warstwa starsza leży na młodszej, a wte­dy stropy warstw są u dołu, spągi ich u góry. daje się to rozpoznać m. in. po ułożeniu hieroglifów

ułożenie warstw skalnych, w którym warstwa młodsza spoczywa na powierzchni skośnic ścina warstwy starsze. widocznie war­stwy starsze uległy zaburzeniu tektonicznemu, a następnie procesom niszcze­nia.

ułożenie warstw polegające na tym, że im młodsza warstwa, tym dalej roz­przestrzenia się na powierzchnię ścinają­cą warstwy starsze. świadczy ono o rozprzestrzenianiu się zbiornika sedymenta­cyjnego.

przesunięcie warstw skalnych lub skał masywnych wzdłuż powierzchni pęknięcia. podobnie jak w przypadku fleksury odróżnia się tu skrzydło wiszące i zrzucone. istnieją jednak również uskoki polegające na poziomym przesunięciu jednego bloku skalnego względem dru­giego. Uskoki mogą powstawać zarówno pod wpływem wielkich bocznych naci­sków (uskoki kompresyjne), jak też pod wpływem rozciągania (uskoki tensyjne). W pierwszym przypadku powierzchnia przesunięcia jest nachylona w kierunku skrzydła wiszącego, w drugim — w kie­runku skrzydła zrzuconego. Zachodzą również uskoki, w których jedno skrzyd­ło ulega obrotowi (uskok nożycowy). W takim przypadku jest ono na pewnym odcinku skrzydłem wiszącym, na drugim — skrzydłem zrzuconym. Uskoki ukła­dają się niejednokrotnie seriami, tworząc uskok schodowy.

Część górotworu składająca się ze skał głębinowych, oraz zmetamorfizowanych.

zalanie większego obszaru lądowego przez morze.

schodowa forma wybrzeża, powstała przez wypiętrzenie dawnej platformy abrazyjnej i utworzenie poniżej niej no­wego klifu.

ułożenie skał, w szczegól­ności ich warstw, również nauka o ułoże­niu skał i o ruchach zmieniających to ułożenie.

bardzo rozległy masyw krytaliczny utworony przez wielokrotne procesy górotwórcze denudacyjnie pozbawiony swych górnych części.