Słownik Geograficzny
Termin | Wyjaśnienie |
---|---|
wietrzenie mechaniczne | utrata spoistości skały bez zmiany jej mineralnego składu, tj. przez rozpadanie się poszczególnych ziaren skały, rozpadanie jej na okruchy lub bloki. |
wietrzenie ilaste | chemiczne rozkładanie się minerałów prowadzące do powstawania uwodnionych krzemianów, tj. minerałów iłowych. |
wietrzenie gliniaste | wietrzenie chemiczne prowadzące do usunięcia ze skał krzemionki, a powstawanie w zwietrzelinie niemal wyłącznie tlenków glinu, żelaza i manganu. zachodzi ono w klimacie wilgotnym, gorącym,' na znacznej głębokości pod pokrywą zwietrzelinową. |
wietrzenie chemiczne | wietrzenie skał i minerałów polegające na ich chemicznych przemianach, a w związku z tym na powstawaniu minerałów mało spoistych. atakuje ono przede wszystkim glinokrzemiany i krzemiany, zamieniając je na minerały iłowe lub wodorotlenki glinu oraz innych metali. powiększa się przy tym ich objętość, co dodatkowo powoduje mechaniczne rozsadzanie skały. |
wietrzenie | proces geologiczny prowadzący do tego, że lite skały tracą swą spoistość i przechodzą w stan materiału mniej lub bardziej luźnego, nazwanego zwietrzeliną. |
warstwowanie | układanie się osadzonego materiału skalnego w warstwy, ławice i warstewki w obrębie ławic. rozróżnia się: a) warstwowanie równoległe jeśli stropy i spągi warstw i lawie są niemal równoległe; b) warstwowanie krzyżowe, jeśli warstewki są nachylone w różnych kierunkach. ze względu na uporządkowanie materiału w ławicy rozróżnia się warstwowanie frakcjonalne, jeśli w spągu ławicy osadziły się najgrubsze ziarna, a ku stropowi coraz drobniejsze, przy czym następna ławica zaczyna się znów najgrubszym materiałem, oraę warstwowanie rytmiczne, jeśli grubość ziarna raz się zwiększa, to znów maleje. zespoły cienkich warstewek o miąższości poniżej 1 cm nazywa się laminami, a takie warstwowanie — laminacją. |
ułożenie zgodne | ułożenie spągu jednej warstwy na stropie warstwy starszej, świadczące o nieprzerwanym osadzaniu się skał. pozornie zgodne ułożenie może nastąpić wtedy, gdy po przerwie w osadzaniu dno zbiornika sedymentacyjnego było zgodne ze stropem starszych warstw, co jednak można poznać po występowaniu zmian wskutek wietrzenia warstw skały starszej. w normalnym położeniu warstwa młodsza spoczywa na starszej. zdarza się jednak położenie odwrócone, kiedy w wyniku ruchów tektonicznych warstwy zostały przewrócone i warstwa starsza leży na młodszej, a wtedy stropy warstw są u dołu, spągi ich u góry. daje się to rozpoznać m. in. po ułożeniu hieroglifów |
ułożenie ścinające | ułożenie warstw skalnych, w którym warstwa młodsza spoczywa na powierzchni skośnic ścina warstwy starsze. widocznie warstwy starsze uległy zaburzeniu tektonicznemu, a następnie procesom niszczenia. |
ułożenie przekraczające | ułożenie warstw polegające na tym, że im młodsza warstwa, tym dalej rozprzestrzenia się na powierzchnię ścinającą warstwy starsze. świadczy ono o rozprzestrzenianiu się zbiornika sedymentacyjnego. |
uskok | przesunięcie warstw skalnych lub skał masywnych wzdłuż powierzchni pęknięcia. podobnie jak w przypadku fleksury odróżnia się tu skrzydło wiszące i zrzucone. istnieją jednak również uskoki polegające na poziomym przesunięciu jednego bloku skalnego względem drugiego. Uskoki mogą powstawać zarówno pod wpływem wielkich bocznych nacisków (uskoki kompresyjne), jak też pod wpływem rozciągania (uskoki tensyjne). W pierwszym przypadku powierzchnia przesunięcia jest nachylona w kierunku skrzydła wiszącego, w drugim — w kierunku skrzydła zrzuconego. Zachodzą również uskoki, w których jedno skrzydło ulega obrotowi (uskok nożycowy). W takim przypadku jest ono na pewnym odcinku skrzydłem wiszącym, na drugim — skrzydłem zrzuconym. Uskoki układają się niejednokrotnie seriami, tworząc uskok schodowy. |
trzon krystaliczsny | Część górotworu składająca się ze skał głębinowych, oraz zmetamorfizowanych. |
transgresja morska | zalanie większego obszaru lądowego przez morze. |
terasa abrazyjna | schodowa forma wybrzeża, powstała przez wypiętrzenie dawnej platformy abrazyjnej i utworzenie poniżej niej nowego klifu. |
tektonika | ułożenie skał, w szczególności ich warstw, również nauka o ułożeniu skał i o ruchach zmieniających to ułożenie. |
tarcza karystaliczna | bardzo rozległy masyw krytaliczny utworony przez wielokrotne procesy górotwórcze denudacyjnie pozbawiony swych górnych części. |