Słownik Geograficzny
Termin | Wyjaśnienie |
---|---|
G7 | (Grupa Siedmiu) - siedem najbogatszych krajów świata, nieformalnie przewodzących gospodarce światowej. Należą do niej USA, Kanada, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy. Po raz pierwszy przywódcy tych potęg przemysłowych spotkali się w 1975 z inicjatywy prezydentów Francji i RFN, by przedyskutować problemy związane z kryzysem naftowym. Następne szczyty związane były z ważnymi wydarzeniami: wojną w Afganistanie, terroryzmem, katastrofą w Czarnobylu, AIDS, zbrojeniami, agresją Iraku na Kuwejt, wojną w Bośni, terroryzmem islamskim. W ostatnich latach w spotkaniach grupy uczestniczy także Rosja, stąd używa się też określenia G8. |
gabro | skała magmowa głębinowa o składzie chemicznym na pograniczu obojętnego i zasadowego. G. ma na ogół barwę ciemnozieloną, strukturę gruboziarnistą i teksturę bezładną lub równoległą. G. wchodzą w skład dużych intruzji zasadowych, m.in. w pd. Afryce, USA, Kanadzie, na Grenlandii i na Uralu. W Polsce g. występują na powierzchni gł. na Przedgórzu Sudeckim, gdzie budują m.in. wierzchołek Ślęży. Wylewnym odpowiednikiem g. jest bazalt. |
gardziel | odcinek doliny rzecznej o bardzo stromych, skalistych zboczach i szerokości dna równej szerokości koryta. G. powstają zwykle w skałach twardych i odzwierciedlają znacznie szybsze tempo erozji dennej w stosunku do procesów zachodzących na stokach; są typowe w obszarach górskich. W Polsce przykładami g. są Wąwóz Kraków w Tatrach /.ach. lub odcinek poniżej Wodospadu Kamieńczyka w Karkonoszach. |
gaz ziemny | gaz palny występujący w niektórych porowatych skalach osadowych. Jest mieszaniną lekkich węglowodorów (gł. metanu CH4) oraz w zmiennych ilościach: wodoru, azotu, helu, tlenu, dwutlenku węgla, siarkowodoru i dwusiarczku węgla; zwykle występuje z ropą naftową. Stosowany do celów opalowych, napędzania silników spalinowych, jako surowiec do otrzymywania sadzy, metanolu, wyższych alkoholi, kauczuku syntetycznego itp. Nadaje się do przesyłania rurociągami na duże odległości. W Polsce występuje w Karpatach i na Pogórzu Karpackim (okolice Przemyśla, Lubaczowa i Mielca), k. Ostrowa Wielkopolskiego i Nowej Soli. |
gejzery | rodzaj gorącego źródła, połączonego z podziemną komorą wypełnioną wodą, z którego w mniej więcej równych odstępach czasu odbywa się gwałtowny wyrzut będącej pod ciśnieniem pary wodnej i gorącej wody. Wys. słupa wody i pary może dochodzić do I (K) m. G. występują w obszarach aktywnych wulkanicznie; najbardziej znane są z Islandii, USA (park nar. Yellowstone), Nowej Zelandii i Kamczatki. |
generalizacja mapy | upraszczanie; opuszczanie przy opracowywaniu mapy szczegółów, które są nieistotne dla przedstawianego zagadnienia (g.m. ze względu na treść - jakościowa) lub których nadmiar utrudniałby jej czytelność (g.m. ze względu na skalę - ilościowa). |
geochronologia | dział nauk o Ziemi, zajmujący się ustaleniem wieku skał i minerałów, kopalnych szczątków organicznych i zjawisk geol. W g. bezwzględnej określa się wiek bezwzględny, wykorzystując zjawisko rozpadu pierwiastków promieniotwórczych; w g. względnej ustala się następstwo warstw lub zdarzeń na zasadzie „starszy”, „równowiekowy”, „młodszy”. W wyniku rozwoju g. ustalono podział dziejów Ziemi i przypisano poszczególnym erom, okresom itd. mierzony w latach czas trwania. |
geoda | kulista lub owalna pierwotna próżnia w skale, wypełniona całkowicie lub częściowo przez kryształy minerałów wtórnych rosnące do wewnątrz próżni, zwykle o budowie koncentrycznej. |
geodezja | nauka o rozmiarach Ziemi i technikach pomiaru położenia, odległości, powierzchni i wysokości obiektów na jej powierzchni oraz zmianach tych wartości w wyniku ruchów skorupy ziemskiej i zmian poziomu oceanu światowego. |
geografia | nauka badająca - powlokę ziemską, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz związki, które zachodzą pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością ludzi. Ze względu na różnorodność tematyki, przedmiotu i metod badań używa się terminu „nauki geogr.” W systemie nauk geogr. można dokonać podziału na dwie podstawowe dyscypliny: g. fizyczną i g. ekonomiczną (g. człowieka)., |
geografia ekonomiczna | ( geografia człowieka, antropogeografia) - nauka badająca rozmieszczenie ludzi na Ziemi (rasy, narody, religie, języki, cywilizacje) oraz efekty ich działalności gospodarczej w powiązaniu z warunkami naturalnymi. Szczególnym polem zainteresowań jest analiza terytorialnego rozwoju życia gospodarczego, zwłaszcza produkcji, wymiany, komunikacji i usług. |
geografia fizyczna | cz. geografii badająca procesy naturalne (fizyczne) zachodzące na i ponad powierzchnią Ziemi oraz związki między nimi. Dzieli się na geomorfologię - naukę o formach rzeźby terenu, hydrografię - zajmującą się wodami w różnych postaciach, meteorologię i klimatologię - naukę o procesach zachodzących w atmosferze oraz biogeografię, dotyczącą rozmieszczenia roślin i zwierząt. Obecnie g.f. praktycznie nie może być traktowana rozłącznie z geografią ekonomiczną, gdyż przebieg niemal wszystkich procesów naturalnych jest w mniejszym lub większym stopniu zmieniany przez człowieka. |
geografia regionalna | dyscyplina w systemie nauk geogr., dzieląca się w zależności od badanego obszaru na g.r. ogólną, która bada cały glob, i g.r, szczegółową, badającą poszczególne kontynenty, państwa i krainy. W swoich analizach uwzględnia kompleksowo aspekty geografii fiz. i ekonomicznej badanego terytorium. |
geoida | duże przybliżenie kształtu Ziemi wyznaczone jednakowym kierunkiem przyciągania grawitacyjnego; jej powierzchnia jest zawsze prostopadła do kierunku siły ciężkości. G. nie jest regularna, na obszarach morskich przebiega pod, a na lądowych nad powierzchnią elipsoidy obrotowej (różnice poniżej 100 m). |
geologia | nauka o skorupie ziemskiej i procesach w niej zachodzących. dzieli się na geologię dynamiczną, dotyczącą procesów, i geologię historyczną, dotyczącą historii rozwoju skorupy ziemskiej od czasów jej utworzenia do obecnych czasów. |