Słownik Geograficzny

(Grupa Siedmiu) - siedem najbogat­szych krajów świata, nieformalnie prze­wodzących gospodarce światowej. Należą do niej USA, Kanada, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy. Po raz pierwszy przywódcy tych potęg przemy­słowych spotkali się w 1975 z inicjatywy prezydentów Francji i RFN, by przedys­kutować problemy związane z kryzysem naftowym. Następne szczyty związane były z ważnymi wydarzeniami: wojną w Afganistanie, terroryzmem, katastrofą w Czarnobylu, AIDS, zbrojeniami, agresją Iraku na Kuwejt, wojną w Bośni, terrory­zmem islamskim. W ostatnich latach w spotkaniach grupy uczestniczy także Rosja, stąd używa się też określenia G8.

skała magmowa głębinowa o składzie chemicznym na pograniczu obojętnego i zasadowego. G. ma na ogół barwę ciemnozieloną, strukturę gru­boziarnistą i teksturę bezładną lub rów­noległą. G. wchodzą w skład dużych intruzji zasadowych, m.in. w pd. Afryce, USA, Kanadzie, na Grenlandii i na Uralu. W Polsce g. występują na powierzchni gł. na Przedgórzu Sudeckim, gdzie bu­dują m.in. wierzchołek Ślęży. Wylew­nym odpowiednikiem g. jest bazalt.

odcinek doliny rzecznej o bar­dzo stromych, skalistych zboczach i sze­rokości dna równej szerokości koryta. G. powstają zwykle w skałach twardych i odzwierciedlają znacznie szybsze tem­po erozji dennej w stosunku do procesów zachodzących na stokach; są typowe w obszarach górskich. W Polsce przykładami g. są Wąwóz Kraków w Tatrach /.ach. lub odcinek poniżej Wodospadu Kamieńczyka w Karkonoszach.

gaz palny występujący w niektórych porowatych skalach osa­dowych. Jest mieszaniną lekkich węglo­wodorów (gł. metanu CH₄) oraz w zmiennych ilościach: wodoru, azotu, helu, tlenu, dwutlenku węgla, siarkowo­doru i dwusiarczku węgla; zwykle wy­stępuje z ropą naftową. Stosowany do celów opalowych, napędzania silników spalinowych, jako surowiec do otrzymy­wania sadzy, metanolu, wyższych alko­holi, kauczuku syntetycznego itp. Nada­je się do przesyłania rurociągami na duże odległości. W Polsce występuje w Kar­patach i na Pogórzu Karpackim (okoli­ce Przemyśla, Lubaczowa i Mielca), k. Ostrowa Wielkopolskiego i Nowej Soli.

rodzaj gorącego źródła, połą­czonego z podziemną komorą wypeł­nioną wodą, z którego w mniej więcej równych odstępach czasu odbywa się gwałtowny wyrzut będącej pod ciśnie­niem pary wodnej i gorącej wody. Wys. słupa wody i pary może dochodzić do I (K) m. G. występują w obszarach aktywnych wulkanicznie; najbardziej zna­ne są z Islandii, USA (park nar. Yellow­stone), Nowej Zelandii i Kamczatki.

 upraszczanie; opuszczanie przy opracowywaniu mapy szczegółów, które są nieistotne dla przed­stawianego zagadnienia (g.m. ze wzglę­du na treść - jakościowa) lub których nadmiar utrudniałby jej czytelność (g.m. ze względu na skalę - ilościowa).

dział nauk o Ziemi, zajmujący się ustaleniem wieku skał i mi­nerałów, kopalnych szczątków organicz­nych i zjawisk geol. W g. bezwzględnej określa się wiek bezwzględny, wykorzy­stując zjawisko rozpadu pierwiastków promieniotwórczych; w g. względnej ustala się następstwo warstw lub zdarzeń na zasadzie „starszy”, „równowiekowy”, „młodszy”. W wyniku rozwoju g. usta­lono podział dziejów Ziemi i przypisano poszczególnym erom, okresom itd. mie­rzony w latach czas trwania.

kulista lub owalna pierwotna próżnia w skale, wypełniona całkowicie lub częściowo przez kryształy minerałów wtórnych rosnące do wewnątrz próżni, zwykle o budowie koncentrycznej.

nauka o rozmiarach Ziemi i technikach pomiaru położenia, odległo­ści, powierzchni i wysokości obiektów na jej powierzchni oraz zmianach tych war­tości w wyniku ruchów skorupy ziemskiej i zmian poziomu oceanu światowego.

nauka badająca - powlokę ziemską, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społecz­no-gospodarczym oraz związki, które za­chodzą pomiędzy środowiskiem przy­rodniczym a działalnością ludzi. Ze wzglę­du na różnorodność tematyki, przedmio­tu i metod badań używa się terminu „nauki geogr.” W systemie nauk geogr. można dokonać podziału na dwie podstawowe dyscypliny: g. fizyczną i g. ekonomiczną (g. człowieka).,

( geografia czło­wieka, antropogeografia) - nauka bada­jąca rozmieszczenie ludzi na Ziemi (rasy, narody, religie, języki, cywilizacje) oraz efekty ich działalności gospodarczej w powiązaniu z warunkami naturalnymi. Szczególnym polem zainteresowań jest analiza terytorialnego rozwoju życia go­spodarczego, zwłaszcza produkcji, wy­miany, komunikacji i usług.

cz. geografii ba­dająca procesy naturalne (fizyczne) za­chodzące na i ponad powierzchnią Zie­mi oraz związki między nimi. Dzieli się na geomorfologię - naukę o formach rzeźby terenu, hydrografię - zajmującą się wodami w różnych postaciach, me­teorologię i klimatologię - naukę o pro­cesach zachodzących w atmosferze oraz biogeografię, dotyczącą rozmieszczenia roślin i zwierząt. Obecnie g.f. praktycz­nie nie może być traktowana rozłącznie z geografią ekonomiczną, gdyż przebieg niemal wszystkich procesów natural­nych jest w mniejszym lub większym stopniu zmieniany przez człowieka.

dyscyplina w systemie nauk geogr., dzieląca się w zależności od badanego obszaru na g.r. ogólną, która bada cały glob, i g.r, szczegółową, badającą poszczególne kontynenty, państwa i krainy. W swoich analizach uwzględnia kompleksowo aspekty geografii fiz. i ekonomicznej ba­danego terytorium.

duże przybliżenie kształtu Ziemi wyznaczone jednakowym kierunkiem przyciągania grawitacyjnego; jej po­wierzchnia jest zawsze prostopadła do kie­runku siły ciężkości. G. nie jest regular­na, na obszarach morskich przebiega pod, a na lądowych nad powierzchnią elipso­idy obrotowej (różnice poniżej 100 m).

nauka o skorupie ziemskiej i procesach w niej zachodzących. dzieli się na geologię dynamiczną, dotyczącą procesów, i geologię historyczną, doty­czącą historii rozwoju skorupy ziemskiej od czasów jej utworzenia do obecnych czasów.