Słownik Geograficzny
- 1
- 2
Termin | Wyjaśnienie |
---|---|
facja | łac.facies = lico — ogół paleontologicznych i petrograficznych cech osadu (skały osadowej), określonych fizyczno- geograficznymi i geologicznymi warunkami ich powstania. termin bywa używany również w znaczeniu kompleksu skał wyróżniających się szczególnymi cechami związanymi z warunkami ich powstania w odróżnieniu od równowiekowego innego kompleksu skał. |
falowanie | ruch wody w przypowierzchniowej cz. zbiornika wodnego, zasadniczo zachodzący pod wpływem wiatru i widoczny w postaci przemiennego podnoszenia się i opadania powierzchni wody (Rys. 12). Wysokość i długość f. zależy od prędkości wiatru, czasu wiania, głębokości akwenu. F. ma różny charakter w zależności od głębokości zbiornika: przy falowaniu oscylacyjnym cząstki wody poruszają się po zamkniętych orbitach kołowych, nie zaburzonych obecnością dna; przy falowaniu translacyjnym w zbiorniku płytkim następuje przemieszczanie się mas wody zgodnie z kierunkiem wiania wiatru, a następnie łamanie się fal widoczne w postaci grzywaczy. F. może też być wywołane podmorskimi trzęsieniami ziemi. |
fałd | faliste ułożenie warstw skalnych. składa się ono z części wypukłej zwanej antykliną, czyli siodłem, oraz z części wklęsłej zwanej synkliną, czyli łękiem. miejsca najsilniejszego przegięcia warstw noszą nazwę przegubów (przegub łęku i przegub siodła). linie biegnące wzdłuż przegubów nazywają się osiami (oś siodła, oś łęku). część fałdu między oboma przegubami nazywa się skrzydłem (siodła lub łęku). rozróżnia się różne rodzaje fałdów, fałd stojący ma oba skrzydła symetrycznie ustawione. fałd przechylony (pochylony) ma jedno stromo zapadające, drugie łagodnie. fałd obalony ma jedno skrzydło z odwróconym ułożeniem warstw. fałd izoklinalny ma oba skrzydła ustawione równolegle do siebie. fałd leżący ma oba skrzydła niemal poziomo leżące, przy czym jedno jest w odwróconym ułożeniu. fałd przewalony ma antyklinalny przegub zwrócony wypukłością w dół (fałszywa synkliną), a przegub synklinalny w górę (fałszywa antyklina). fałd wachlarzowy ma środkowe części skrzydeł w położeniu odwróconym, upadające w stronę osi antykliny. |
fałd | typ deformacji w skorupie ziemskiej, polegający na wygięciu warstw pierwotnie płasko leżących i równoczesnym skróceniu powierzchni przez nie zajmowanej, ale bez przerwania ich ciągłości. Typowy f. składa się z dwóch sąsiednich elementów: wypukłej antykliny i wklęsłej synkliny. F. powstają wskutek poziomych nacisków w skorupie ziemskiej (kompresji). Ze sfałdowanych mas skalnych zbudowane są góry fałdowe |
fałdowanie | ( 1 ) proces powstawania fałdów; (2) synonim ruchów górotwórczych: określenie przedziałów czasu geol., w którym na znaczną skalę zachodziły deformacje tektoniczne skorupy ziemskiej. Ruchy górotwórcze obejmują jednak więcej zjawisk tektonicznych niż tylko f. |
fen | i względnie suchy wiatr lokalny schodzący na zawietrzną stronę łańcucha górskiego; powstaje podczas przemieszczania się niżu barycznego, gdy wilgotne powietrze jest zmuszone do wznoszenia się ponad barierę topograficzną; ochładza się wtedy zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym ok. 0,6°C na 100 m różnicy wysokości, a następnie, schodząc w dół po stronie zawietrznej, ogrzewa się według gradientu suchoadiabatycznego, czyli 1 °C/ 100 m; jego cechą charakterystyczną jest raptowne ocieplenie, często o ponad 10°C w ciągu paru godzin, które może prowadzić do szybkiego topnienia śniegu i zejścia lawin. Zjawisko efektu fenowego zostało po raz pierwszy opisane w Alpach (fohn albo foehn), ale termin f. stosuje się również jako ogólną nazwę każdego wiatru o takiej genezie, niezależnie od miejsca występowania i nazewnictwa regionalnego. |
Ferrela komórka | jeden z dwóch względnie zamkniętych systemów cyrkulacji atmosferycznej w szerokościach umiarkowanych i częściowo podzwrotnikowych obydwu półkul; obejmuje podnoszenie powietrza w niżach w pobliżu 60°N i S, następnie przemieszczanie w górnej troposferze w kierunku niższych szerokości, osiadanie w strefie wyżów zwrotnikowych i powrót w dolnej troposferze w strefie wiatrów zach. w kierunku wyższych szerokości. |
fieldy | norweski termin na określenie płaskowyży wysokogórskich w G. Skandynawskich, położonych powyżej górnej granicy lasu, w najwyższych partiach częściowo pokrytych lodowcami. |
fizjografia urbanistyczna | dział geografii stosowanej, zajmujący się badaniem i oceną terenów przeznaczonych na budowę osiedli, domów mieszkalnych i lokalizację zakładów przemysłowych. Obejmuje ekspertyzy z zakresu klimatologii, hydrologii i gruntoznaw- stwa (budowa geol., spadki terenu, nośność gruntu). |
fleksura | przegięcie warstw skalnych, łączące dwa poziomo niemal leżące skrzydła, jedno w wyższym poziomie (skrzydło wiszące), drugie w niższym (skrzydło zrzucone). towarzyszy mu zwykle miejscowe zmniejszenie miąższości warstw na przegubie. |
flisz | gruba seria skał osadowych okruchowych, powstająca w głębokim zbiorniku morskim typu geosynkliny na początkowym etapie ruchów górotwórczych. W trakcie dalszych ruchów skały f. ulegają fałdowaniu i wypiętrzeniu, czasem połączonym z powstawaniem płaszczowin. Cechą f. jest naprzemienne występowanie ławic skał grubo- i drobnoziarnistych, często występujących w powtarzalnych zespołach. Serie f. są typowe dla zewnętrznych cz. łańcuchów górskich powstałych w orogenezie alpejskiej, w Polsce zbudowane z nich są m.in. Beskidy, a ich grubość |
fluwialny | rzeczny. Określenie procesów, zjawisk, osadów i form rzeźby terenu, mających związek z działalnością wód rzek i potoków. Przykładami zjawisk f. są erozja i akumulacja w korytach rzek; przykładami form f. są meandry i terasy rzeczne. |
fluwioglacjalne | wodnolodowcowe. Określenie procesów, zjawisk i form rzeźby terenu, mających związek z działalnością wód płynących wewnątrz lodowca lub lądolodu i wypływających z nich na przedpole. Przykładami form f. są m.in. sandry, ozy i kemy. |
foliacja | cecha tekstury skał metamorficznych, polegająca na ułożeniu płaskich i wydłużonych minerałów w równoległych do siebie warstewkach. F. powstaje przez deformację skały pierwotnej w trakcie metamorfizmu, stąd terminu tego nie używa się w stosunku do skał osadowych wykazujących równoległe ułożenie składników. |
fotomapa | obraz fotograficzny terenu, powstały wskutek montażu zdjęć lotniczych doprowadzonych do jednakowej skali i o skorygowanych odchyleniach od poziomu. |
- 1
- 2