Słownik Geograficzny
Termin | Wyjaśnienie |
---|---|
dajka | ciało skalne powstałe przez intruzję magmy niezgodnie z układem starszych warstw skalnych, wypełniające wąskie szczeliny |
deflacja | łac. deflare= zwiewać, wydmuchiwać — zwiewanie zwietrzeliny, unoszenie jej przez wiatr. |
deformacja tektoniczna | zaburzenie w układzie skał wywołane dyslokacją. |
deluwium | łac. deluvium — wymycie — osad materiału zmytego ze stoku i osadzonego u jego stóp. |
denudacja | ogół procesów polegających na usuwaniu zwietrzeliny z powierzchni skał, a przez to do ich odsłaniania i obniżania powierzchni terenu. |
depresja | teren położony poniżej poziomu morza. |
detersja | szlifowanie i wygładzanie skał przez lodowiec materiałem niesionym przy dnie i bokach. W wyniku aj powstają pola wyglądów lodowcowych. |
detrakcja | rodzaj erozji lodowcowej (glacjalnej), zachodzący pod pokrywą lodową i polegający na odrywaniu odłamków skalnych od podłoża. Detrakcja jest intensywna zwłaszcza na powierzchniach spękanych wygładów lodowcowych i progów skalnych. W wyniku d. powstaje powierzchnia nierówna, z wieloma zagłębieniami o różnej głębokości i kształcie. Produkty d. są dalej przemieszczane w ciele lodowca lub lądolodu, niekiedy na odległość tysięcy km. |
dewon | okres ery paleozoicznej, trwający od 400 do 360 min lat temu. Na dewon przypada rozwój lądowych roślin nago- nasiennych (widłaków, skrzypów, paproci), szybka ewolucja ryb, pojawienie się płazów oraz wyjście zwierząt na ląd. Na początku dewonu zakończyła się orogeneza kaledońską a powstałe łańcuchy górskie uległy szybkiej denudacji; u schyłku dewonu rozpoczęła się orogeneza hercyńska. W d. Polsce istniały początkowo rozległe obszary lądowe, stopniowo zalewane przez morze; powstawały wapienie, piaskowce i mułowce. Osady d. odsłaniają się na powierzchni w G. Świętokrzyskich, Sudetach i w okolicach Krakowa. |
diabaz | skała magmowa subwulkaniczna, będąca odpowiednikiem gabra i mająca jego skład chemiczny. Charakteryzuje się ciemną barwą, szarą lub zieloną i bezładną teksturą; występują one w Sudetach, pd. cz. G. Świętokrzyskich i w obszarze śląsko-krakowskim. |
diageneza | ogół procesów zachodzących w luźnym materiale skalnym po jego osadzeniu się, z reguły prowadzących do zmiany w zwięzłą skałę osadową Podczas diagenezy zachodzą m.in. zmiany w objętości, cementacją rekrystalizacja i zmiany w składzie mineralnym. D. zachodzi przy temperaturze i ciśnieniu zbliżonych do panujących na powierzchni terenu co odróżnia ją od metamorfizmu. |
diapir | forma występowania skał osadowych, które mając niższą gęstość i większą plastyczność niż naciskające na nie warstwy nadległe, wykonują pod wpływem obciążenia ruch ku powierzchni. Znaczne zaburzenia w przebiegu warstw występują też w samym d. Typowym przykładem d. są wy sady solne. Proces powstawania d. nosi nazwę diapiryzmu. |
dioryt | skała magmowa głębinowa, o składzie chemicznym obojętnym, zbliżonym do gabra. Ma barwę szarą, niekiedy różową i bezładną teksturę. |
dochód narodowy | całość dochodów wypłacanych właścicielom zasobów wytwórczych za ich wykorzystanie w określonym czasie (najczęściej jednego roku). Obejmuje wynagrodzenia w postaci plac i dochodów z indywidualnej działalności gospodarczej, renty, procenty od kapitału oraz zyski przedsiębiorstw. |
Doldrums | strefa cisz lub słabego, najczęściej zach. wiatru w szerokościach równikowych widoczna zwłaszcza nad oceanami; sezonowo przemieszcza się o kilka stopni szer. geogr. ku pn. lub pd. w ślad za zmieniającym się położeniem Słońca na sferze niebieskiej. |