Słownik Geograficzny

ciało skalne powstałe przez intruzję magmy niezgod­nie z układem starszych warstw skal­nych, wypełniające wąskie szczeliny

łac. deflare= zwiewać, wy­dmuchiwać — zwiewanie zwietrzeliny, unoszenie jej przez wiatr.

zaburzenie w układzie skał wywołane dyslokacją.

łac. deluvium — wymycie — osad materiału zmytego ze stoku i osa­dzonego u jego stóp.

ogół procesów polegających na usuwa­niu zwietrzeliny z powierzchni skał, a przez to do ich odsłaniania i obniżania powierzchni terenu.

teren położony poniżej po­ziomu morza.

szlifowanie i wygładzanie skał przez lodowiec materiałem niesionym przy dnie i bokach. W wyniku aj powstają pola wyglądów lodowcowych.

 rodzaj erozji lodowcowej (glacjalnej), zachodzący pod pokrywą lodową i polegający na odrywaniu odłam­ków skalnych od podłoża. Detrakcja jest inten­sywna zwłaszcza na powierzchniach spę­kanych wygładów lodowcowych i pro­gów skalnych. W wyniku d. powstaje powierzchnia nierówna, z wieloma zagłę­bieniami o różnej głębokości i kształcie. Produkty d. są dalej przemieszczane w ciele lodowca lub lądolodu, niekiedy na odległość tysięcy km.

okres ery paleozoicznej, trwa­jący od 400 do 360 min lat temu. Na dewon przypada rozwój lądowych roślin nago- nasiennych (widłaków, skrzypów, papro­ci), szybka ewolucja ryb, pojawienie się płazów oraz wyjście zwierząt na ląd. Na początku dewonu  zakończyła się orogeneza kaledońską a powstałe łańcuchy górskie uległy szybkiej denudacji; u schyłku dewonu  rozpoczęła się orogeneza hercyńska. W d. Polsce istniały początkowo rozle­głe obszary lądowe, stopniowo zalewa­ne przez morze; powstawały wapienie, piaskowce i mułowce. Osady d. odsła­niają się na powierzchni w G. Święto­krzyskich, Sudetach i w okolicach Kra­kowa.

skała magmowa subwulkaniczna, będąca odpowiednikiem gabra i mająca jego skład chemiczny. Charak­teryzuje się ciemną barwą, szarą lub zie­loną i bezładną teksturą; występują one w Sudetach, pd. cz. G. Świętokrzyskich i w obszarze śląsko-krakowskim.

ogół procesów zachodzących w luźnym materiale skalnym po jego osa­dzeniu się, z reguły prowadzących do zmiany w zwięzłą skałę osadową Podczas diagenezy zachodzą m.in. zmiany w objętości, ce­mentacją rekrystalizacja i zmiany w skła­dzie mineralnym. D. zachodzi przy tem­peraturze i ciśnieniu zbliżonych do panu­jących na powierzchni terenu co odróżnia ją od metamorfizmu.

forma występowania skał osa­dowych, które mając niższą gęstość i większą plastyczność niż naciskające na nie warstwy nadległe, wykonują pod wpływem obciążenia ruch ku powierzchni. Znaczne zaburzenia w przebiegu warstw występują też w samym d. Typowym przykładem d. są wy sady solne. Proces powstawania d. nosi nazwę diapiryzmu.

skała magmowa głębinowa, o składzie chemicznym obojętnym, zbliżonym do gabra. Ma barwę szarą, niekiedy różową i bezładną teksturę.

całość dochodów wypłacanych właścicielom zasobów wytwórczych za ich wykorzystanie w określonym czasie (najczęściej jednego roku). Obejmuje wynagrodzenia w postaci plac i dochodów z indywidualnej działalności gospodarczej, renty, procenty od kapitału oraz zyski przedsiębiorstw.

strefa cisz lub słabego, najczęściej zach. wiatru w szerokościach równikowych widoczna zwłaszcza nad oceanami; sezonowo przemieszcza się o kilka stopni szer. geogr. ku pn. lub pd. w ślad za zmieniającym się położeniem Słońca na sferze niebieskiej.