Słownik Geograficzny
Termin | Wyjaśnienie |
---|---|
ługowanie | proces rozpuszczania i usuwania mineralnych składników skały przez krążące w niej lub po jej powierzchni wody. Proces ten niesłusznie bywa zaliczany do wietrzenia. Może on jednak pośrednio przyczyniać się do wietrzenia niektórych skał przez usunięcie z nich części rozpuszczalnych, np. spoiwa lub niektórych minerałów, przez co następuje rozsypanie się innych ziaren. |
żyła pokładowa | ciało skalne powstałe przez intruzję magmy między dwiema ławicami skał osadowych. Wyglądem przypomina ławicę skalną, ale nie nawarstwiało się od góry, lecz powstało między starszymi ławicami skalnymi. |
Zrąb | blok skorupy ziemskiej obcięty ze wszystkich stron uskokami, wzniesiony względem sąsiednich bloków |
wyżyna | powierzchnia lądu znajdująca się wyżej niż niziny. rozległe wyżyny noszą nazwę wyżu. niektórzy geografowie wyłączają z wyżyn te obszary, które mają urozmaiconą silnie rzeźbę i duże, ponad 300 m wysokości względne w stosunku do najbliższych den dolinnych. w żadnym jednak przypadku nie należy ograniczać wyżyn w zależności od bezwzględnej wysokości. trafiają się wyżyny o niemal całkiem równinnej powierzchni, znajdujące się na wysokości kilku tysięcy metrów n.p.m. znacznie wyżej niż najwyższe góry w Polsce. |
wyspa wulkaniczna | wyspa powstała przez wynurzenie się wulkanicznego wzniesienia z dna morskiego. nie uważa się za wulkaniczne wysp kontynentalnych, na których wznoszą się góry wulkaniczne. |
wyspa | część lądowej powierzchni ziemi, otoczona wodą (morza, jeziora, a nawet ramionami rzecznymi), o rozmiarach mniejszych niż kontynent, ale większych niż rafa. za największą wyspę uznaje się Grenlandię o powierzchni 2175 tys. km2. nie uznaje się za wyspę wynurzającej się ponad wodę skalicy (rafa skalna) ani ławicy piaszczystej, zalewanej przez wodę w czasie wysokich stanów. |
wyklinowywanie się warstwy (ławicy) | stopniowe zmniejszanie się miąższości warstwy (ławicy) w jednym kierunku aż do jej zaniku. |
wybuch wulkanu | gwałtowne wydobywanie się lawy lub gazów wulkanicznych z wulkanu. |
wybrzeże |
|
wulkanizm | ogół procesów związanych z wydobywaniem się lawy i innych materiałów z głębi skorupy ziemskiej na jej powierzchnię, pod wpływem procesów endogenicznych, tj. wyzwalanych siłami z wnętrza ziemi. |
wulkan błotny | miejsce wydobywaniu się na powierzchnię ziemi nasyconego wodą materiału ilastego lub mulistego, najczęściej gorącego. wulkany błotne mogą być objawem wygasającego wulkanizmu, kiedy jeszcze z ogniska wulkanicznego wydobywa się gorąca woda lub para wodna, często jednak są związane ze złożami bitumicznymi. w tym drugim przypadku błoto wulkaniczne nie jest gorące. powstają one wskutek tego, że wydobywający się gaz ziemny rozluźniwszy spoistość iłów i mułów, pozwala wtargnąć w nie wodzie gruntowej. ten typ wulkanów błotnych nazywa się salsa. |
wulkan | miejsce wydobywania się lawy j i gazów wulkanicznych. termin ten stosuje się również, choć niesłusznie, do form terenu, powstałych wskutek działalności wulkanu. wulkanem czynnym nazywa się taki, który ustawicznie lub sporadycznie przejawia swą działalność, drzemiącym — taki, który w historycznych czasach działał, ale od dłuższego czasu nie przejawia działalności, wygasłym — taki, który w czasach historycznych nie był czynny. |
woda głębinowa | woda podziemna na dużych głębokościach, odcięta od innych poziomów wód i warunków na powierzchni Ziemi. |
wietrzenie termiczne | wietrzenie mechaniczne pod wpływem zmian temperatury. atakuje ono głównie te skały, których poszczególne składniki mają różny współczynnik rozszerzalności cieplnej. wbrew dawnym poglądom niezbędnym warunkiem takiego wietrzenia jest obecność wody, wnikającej w mikroskopowe zluźnienia między minerałami i najdrobniejsze szczelinki skalne. |
wietrzenie mrozowe | wietrzenie mechaniczne pod wpływem zamarzania i odmarzania wody wypełniającej szczelinki w skale. jest ono tym bardziej intensywne, im częstsze i większe są wahania temperatury od dodatniej do ujemnej i odwrotnie. |