Rzeki w Afryce

Afrykę charakteryzuje bardzo nierównomierne rozmieszczenie sieci rzecznej. Obszary pustyń zwrotnikowych są prawie zupełnie pozbawione wód powierzchniowych, występują tu natomiast Uedy. Są to suche koryta rzek epizodycznych, wypeł­niające się wodą na pewien czas po ulewnych deszczach padających tam niezwykle rzadko. Bardzo gęstą, stałą sieć rzeczną posiadają natomiast obszary okołorównikowe. Wiele cieków, zwłaszcza w strefie podzwrotnikowej, ma charakter okresowy, podobnie jak górne odcinki niektórych rzek stałych. Rzeki Afryki należą do zlewisk dwu oce­anów: Indyjskiego i Atlantyckiego, przy czym z tego drugiego wydziela się dodatkowo zlewisko Morza Śródziemnego. Zlewisko Ocea­nu Atlantyckiego obejmuje 51 %, Indyjskiego zaś 18,5%. pow. kontynentu. Pozostałe 30,5% terytorium Afryki stanowią obszary bezodpływo­we, gdzie rzeki (najczęściej okresowe lub epizodyczne) giną w piaskach pustyni lub bag­nach, względnie kończą swój bieg w jeziorach.

Wielkość przepływu i typ reżimu rzecz­nego zależą od typu zasilania danej rzeki i jej położenia względem stref klimatycznych. Przeważającą większość rzek Afryki zasilają wody z opadów atmosferycznych. Jedynie te, które znajdują się na obrzeżach pustyni Kalahari zasilane są przez wody podziemne, a małe cieki okołorównikowych gór wysokich przez topniejące śniegi i lodowce. Wielkość i rozkład opadów w ciągu roku są różne w poszczegól­nych strefach klimatycznych. Większe rzeki najczęściej przepływają przez kilka z nich, co komplikuje zarówno sposób zasilania, jak też reżim rzeczny na poszczególnych odcinkach.

Nil, najdłuższa rzeka nie tylko Afryki, ale całego świata, licząca wraz z Kagerą 6671 km, przepływa przez wszystkie strefy klima­tyczne kontynentu - od równikowej, poprzez zwrotnikową, po podzwrotnikową. Na odcinku biegnącym przez Sudan najwyższe stany wód obserwuje się latem, zaś w Egipcie - jesienią, kiedy Nil występuje z brzegów i użyźnił namułami przyległe tereny. Nil w Egipcie ma charakter rzeki allochtonicznej, czyli niezależnej od strefy klimatycznej, przez którą przepływa. Kongo posiada dorzecze położone po obu stronach równika, dlatego jedno maksimum przepływów występuje w październiku (skutek opadów po stronie pd.), a drugie w maju (skutek opadów po stronie pn.).

Ogólnie w Afryce wyróżnia się 4 typy reżimu rzecznego układające się strefowo:
z małymi rocznymi wahaniami przepływu -w strefie klimatu równikowego,        
z maksymalnymi przepływami jesienią - w strefie klimatów podrównikowych,
z okresowym występowaniem wód płyną­cych - w strefie klimatów zwrotnikowych,
z maksymalnymi przepływami latem (na półkuli pd.) lub zimą (na półkuli pn.) - w strefie klimatów podzwrotnikowych

Układ sieci rzecznej Afryki jest powiązany nie tylko z warunkami klimatycznymi, ale także geomorfologicznymi. Na kontynencie występuje wiele progów i kotlin pierwotnie bezodpły­wowych. W pierwszym etapie rozwoju sieci rzecznej do oceanów uchodziły tylko małe cieki spływające z progów, natomiast większe systemy rzeczne utworzyły się w kotlinach. Stopniowo, wskutek erozji wstecznej rzeki przybrzeżne łączyły się z rzekami w kotlinach, stając się ich odcinkami ujściowymi. Śladami tych przemian są świadczące o rzeźbotwórczej sile rzek katarakty i wodospady, które - inaczej niż np. w Europie - występują najczęściej w dolnych odcinkach afrykańskich cieków.