Długotrwały proces zasiedlania Azji, który na szerszą skalę zaczął się rozwijać już ok. 100 tys. lat temu w jej zach. części, w wyniku czego przed mniej więcej 40 tys. lat migrujące ludy pierwotne osiągnęły pn.wsch. peryferie lądu azjatyckiego (rejon obecnej Cieśniny Beringa), mówić można o istnieniu dwóch głównych. szlaków migracyjnych. Punktem wyjścia obu szlaków była Afryka Wschodnia. Pierwszy, trasą biegnącą od strony pn. poprzez półwysep Synaj, osiągał ziemie historycznej Palestyny, skąd przybyłe ludy skierowały się na terytoria dzisiejszej Turcji oraz w rejon żyznej Mezopotamii.
Drugi szlak prowadził poprzez cieśninę Bab al Mandab i pd. skraj Półwyspu Arabskiego, by następnie w miejscu dzisiejszej cieśniny Ormuz (w okresie zlodowacenia Wiirm tworzyła wraz z Zatoką Perską suchy ląd) skierować się wzdłuż przedpola gór Mekran w stronę Niziny Indusu. Wysokogórskie i pokryte lądolodem regiony Azji Środkowej, w tym zwł. Himalaje, Pamir i Tienszan, wraz z niegościnną Wyżyną Tybetańską zostały przez migrujące ludy ominięte. Część z nich przemieszczała się na wsch. tzw. szlakiem południowym (stanowił naturalne przedłużenie drugiej z omawianych wyżej tras), by poprzez Nizinę Gangesu osiągnąć kolejno: Indochiny, Malaje i Filipiny. Inny szlak, zwany umownie północnym (przedłużenie pierwszej drogi wyjścia z Afryki), biegnący w przybliżeniu wzdłuż 40 równoleżnika, pełnił na znacznym odcinku rolę korytarza tranzytowego.
Untitled Document
Przecinał mało korzystne pod względem zasobów przyrodniczych obszary Mongolii, osiągając dalej na wsch. bogate w zwierzynę i urodzajne tereny Niziny Chińskiej. Stąd kierował się na pn.wsch., a wędrujące nim ludy paleoazjatyckie, pokonując pomost lądowy w miejscu Cieśniny Beringa, przedostały się już ok. 40 tys. lat temu na kontynent północnoamerykański. W tej części wybiegały od niego w stronę dzisiejszego Półwyspu Koreańskiego oraz wyspy Sachalin drugorzędne szlaki migracyjne, które odegrały zasadniczą rolę w napływie ludów pierwotnych na Wyspy Japońskie.
Bardzo ważną rolę w procesie zasiedlania, demograficznego rozwoju oraz zróżnicowania w przestrzennej koncentracji pierwotnych mieszkańców Azji odegrał fakt dużego postępu w zakresie rolniczego użytkowania ziemi. Uformowanych zostało tu kilka centrów intensywnej gospodarki rolnej, do których należał region Azji Zachodniej, Niziny Indusu i Niziny Chińskiej. Stąd techniki uprawy ziemi oraz udomowione rośliny i zwierzęta upowszechniono wraz z migrującą ludnością.
Powyższa okoliczność przyczyniła się do tego, że Azję uznaje się zgodnie za najludniejszą część świata w całych jego dziejach. W roku 1000 spośród szacowanej na 290 min osób populacji globu ziemskiego ok. 60% stanowiła ludność Azji. Wyraźnie wyższe w stosunku do innych części świata tempo rozwoju demograficznego sprawiło, że w poł. XIX w. (1850) jej mieszkańcy, w liczbie 796 min, osiągnęli najwyższy w historii udział w globalnym zaludnieniu Ziemi, wynoszący 67,7%. Cł. tego przyczyną był wyjątkowo wysoki wzrost demograficzny Chin z ok. 100 min w 1 750 do 370 min w 1850; ich mieszkańcy stanowili aż 46,5% Azjatów. Ważne miejsce w całości układu demograficznego zajmowali mieszkańcy Indii i Pakistanu, których liczebność w poł. XIX w. szacowana jest na ok. 250 min osób.
Oznacza to, że ludność 3 wymienionych krajów reprezentowała ponad 75% potencjału demograficznego ówczesnej Azji, co przy uwzględnieniu ponad 30milionowej rzeszy mieszkańców Japonii jednoznacznie dowodzi zdecydowanej dominacji owych obszarów (Pakistanlndie ChinyJaponia) w przestrzennej dystrybucji demograficznego potencjału Azji (80% ogółu ludności). Najbardziej marginalne miejsce przypadało w udziale rozległym obszarom Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu, gdzie wg szacunków żyło 3,54 min osób, reprezentujących grupę ludów północnoazjatyckich. Znajdowały się one na bardzo niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego, zajmując się przede wszystkim myślistwem, rybołówstwem i hodowlą reniferów. Północne regiony zamieszkane były przez żyjących w dużym rozproszeniu Samojedów (obecnie ludy samodyjskie: Eńcy, Nganasanie, Nieńcy, Selkupowie), Jakutów (Sacha), Czukczów, Tunguzów (obecnie Ewenkowie) oraz Wogułów (obecnie Mansowie) i Ostiaków (obecnie Chantowie). Podobnie niski stopień organizacji społecznej reprezentowały ludy zamieszkujące wyspiarskie obszary Azji PołudniowoWschodniej, np. Batakowie na Sumatrze, Dajakowie na Borneo czy Tapirowie na Nowej Gwinei; podstawę ich gospodarki stanowiło gł. łowiectwo, rybołówstwo oraz zbieractwo uzupełniane prymitywną uprawą ziemi.
2. poł. XIX w. to w demograficznej historii Azji czas najniższego tempa wzrostu ludności. W latach 18501900 osiągnęło ono średnią roczną wartość 0,46%, podczas gdy odpowiedni wskaźnik dla świata wynosił 0,72%. Był to szczytowy okres ekspansji europejskiego kolonializmu w tej części świata, z czym wiązała się ogólna destabilizacja rozwoju struktur społecznych i gospodarczych w najludniejszych krajach: Chinach oraz Indiach. Nałożyły się na to czynniki natury przyrodniczej powodzie, cyklony, klęski głodu, o katastrofalnych dla gospodarek tych państw skutkach, oraz epidemie chorób zakaźnych, w wyniku których jednorazowo traciło życie nawet do kilkudziesięciu min osób. Wymownym przykładem takiej sytuacji mogą być Chiny, które w latach 18501900 dotknięte zostały klęską głodu oraz katastrofalną powodzią Huang He śmierć poniosło tu wówczas ponad 60 min osób. W konsekwencji kraj odnotował stagnację wielkości zaludnienia na poziomie 370380 min, co w związku z faktem, że ludność Chin stanowiła 38,8% mieszkańców Azji wpłynęło bezpośrednio na obniżenie jej potencjału demograficznego, prowadząc do spadku udziału w zaludnieniu świata z 67,7% (1850) do 61,3% (1900).
Pierwsza połowa XX w. przyniosła wyraźne ożywienie rozwoju demograficznego Azji, która w okresie 19001950 zanotowała przyrost zaludnienia o 46,6% (z 980 do 1436,8 min), przy średnim rocznym tempie jego wzrostu na poziomie 0,93%. Na tle innych regionów świata był to jednak przyrost o zdecydowanie niższej dynamice (w tym samym okresie średni roczny wskaźnik wzrostu ludności Ameryki Północnej był rzędu 3,39%), w efekcie czego nastąpił dalszy spadek strukturalnego udziału Azji w globalnym zaludnieniu Ziemi do 57,1%. Podobnie jak w przeszłości gł. udział w kształtowaniu wizerunku demograficznego tej części świata miały Chiny, których mieszkańcy stanowili 63,5% ogółu Azjatów. Znaczący dla tego okresu jest gwałtowny przyrost liczby ludności Japonii (o 90%), będący następstwem dynamicznego wzrostu ekonomicznego oraz realizacji polityki terytorialnej ekspansji w tym regionie świata pod hasłem "Azja dla Azjatów".
Licząc w 1940 niemal 72 min mieszkańców, znalazła się Japonia na 3. miejscu pośród najludniejszych państw Azji. Bardzo ważny, choć praktycznie wyłącznie w skali regionalnej, był w tym okresie wzrost demograficznego potencjału Syberii (z Dalekim Wschodem) z ok. 7 do 20 min osób. Znaczący był on gł. z punktu widzenia polityki aktywizacji gospodarczej tego regionu, której ważnym elementem było oddanie do użytku w 1905 ostatniego odcinka magistrali transsyberyjskiej. Systematycznej dobrowolnej kolonizacji rolniczej oraz rozwojowi przemysłu wydobywczego i przetwórczego towarzyszyły przymusowe przesiedlenia masowe depoi ludności (niekiedy całych narodowość z europejskiej części byłego ZSRR.
Druga połowa XX w. (19501998) przyniosła niespotykane dotąd w historii ożywienie te wzrostu liczby ludności Azji. Miało ono źródło w zjawisku określanym terminem eksplozji demograficznej, stanowią pochodną utrzymywania się wysokiego poziomu płodności kobiet i przyrostu naturalnego przy równoczesnym spadku śmiertelności niemowląt i stopy zgonów.
Azja jest tym regionem świata, w którym na niespotykaną gdzie indziej skalę występuje problem uchodźstwa, a jego źródłem są konflikty na tle politycznym, jak i religijnym czy etnicznym. Warto przypomnieć, że z Azji wywodzą się też prapoczątki przymusowego wychodźstwa, a to za sprawą króla Babilonii Nabuchodonozora II (605562 p.n.e.), który po opanowaniu królestwa Judy i zdobyciu jej stolicy Jerozolimy, deportował rzeszę ok. 16 tys. Żydów do pd. Mezopotamii. Zgodnie z najnowszymi szacunkami Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców ONZ (United Nations High Commissioner for Refugees UNHCR) spośród 13,6 min uchodźców (grudzień 1997), aż 60,9% (8,3 min) znajduje się na terytorium Azji.
Liczba ta uwzględnia jedynie osoby, które zostały zmuszone do opuszczenia rodzinnego kraju, szukając schronienia w tych państwach. Problem okazuje się jednak jeszcze bardziej bolesny, jeżeli uwzględni się liczbę tzw. uchodźców wewnętrznych, a także osób, które zostały zmuszone do ucieczki opuszczenia swojego stałego miejsca zamieszkania i szukania schronienia w innej części kraju. Ich liczbę szacuje się na 6,9 min, z czego najwięcej, ok. 1,3 min przypada na Turcję (ludność kurdyjska), ok. 1,2 min na Afganistan oraz Irak i Sri Lankę (po 800900 tys.).
Najliczniejszą zbiorowość uchodźców w Azji i na świecie stanowią Palestyńczycy (3,74 min), których obecność związana jest z utworzeniem w 1948 państwa Izrael. Znaleźli oni przede wszystkim schronienie w arabskich krajach ościennych, przy czym najliczniejsza zbiorowość palestyńskich uchodźców znajduje się aktualnie (1997) w Jordanii (1413 tys. 37,7% ogółu uchodźców), Strefie Gazy (732 tys. 19,5%), na Zachodnim Brzegu Jordanu (538 tys. 14,4%) oraz w Libanie (359 tys. 9,6%) i Syrii (357 tys. 9,5%).
