Położenie geograficzne Europy

Europa leży w całości na półkuli północnej i, w większości, na półkuli wschodniej. Naj­dalej na północ wysuniętym punktem lądu stałego Europy jest przylądek Nordkyn (Nord- kinn, Kinnarodden) - 71°08’N znajdujący się na maleńkim półwyspie Nordkyn, na północy Półwyspu Skandynawskiego. Uwzględniając przybrzeżne wyspy, takim punktem jest przy­lądek Knivskjelodden, na wyspie Magery - 71oH,08,‘N. Jeszcze bardziej wysunięty na północ jest Przylądek Północny (Nordkapp) Ziemi Północno-Wschodniej Svalbardu - 80°3r N oraz brzeg Wyspy Rudolfa w archipelagu Ziemia Franciszka Józefa - 81°5r N. Na południe najdalej jest wysunięty przylądek Marroquí na Półwyspie Iberyjskim - 35°58’ N i wyspa Gávdos leżąca koło Krety - 34°48’ N: najdalej na zachód jest wysunięty Przylądek Roca (Cabo da Roca) - 9°30’ W oraz brzeg wyspy Flores w archipelagu Azorów - 31 ° 16’ W. Na wschód Europa sięga najdalej w ujściu rzeki Bajdarata do Morza Karskiego - 68° 18’ E.

Położenie Europy

Największa rozciągłość południkowa Europy, mierzona od północnego wybrzeża Pół­wyspu Skandynawskiego do południowego skraju Peloponezu, wynosi około 3,8 tys. km, jed­nakże od Svalbardu po Kretę jest już 4,5 tys. km. Rozciągłość równoleżnikowa między wy­brzeżem Oceanu Atlantyckiego na Półwyspie Iberyjskim a wschodnim podnóżem Uralu, sięga 5,5 tys. km (ale od Azorów po Ural jest aż 7 tys. km). Powierzchnia Europy ma około 10,5 min km - co odpowiada w zaokrągleniu 1% powierzchni lądów kuli ziemskiej.

Europa nie jest kontynentem odizolowanym od innych lądów tak jak Australia lub Antarktyda, chociaż większość jej granic wyznaczają morza. Od północny i zachodu oble­wają, i oddziela od Ameryki Północnej, Ocean Atlantycki. Wyodrębniającymi się akwena­mi są tam szelfowe Morze Barentsa (średnia głębokość 229 m), z małym i płytkim (średnio 49 m) Morzem Białym oraz głębokie ( do 5527 m) Morze Grenlandzkie i Morze Norweskie (do 3970 m) - części Morza Arktycznego2. Od zachodu oblewa Europę szelfowe Morze Północne (średnio 96 m głębokości), które przez cieśniny Skagerrak, Kattcgat i Cieśniny Duńskie łączy się z wewnątrzkontynentalnym, płytkim (średnio 56 m) Morzem Bałtyckim. Dalej na zachodzie znajduje się międzywyspowe Morze Irlandzkie (między Wielką Bryta­nią a Irlandią), Morze Celtyckie (na południe od Wysp Brytyjskich) oraz głęboka (do 5023 m) bruzda Oceanu Atlantyckiego - Zatoka Biskajska. Zaliczaną do Europy Islandię, leżącą na otwartym oceanie, oddziela od Grenlandii (wchodzącej w skład Ameryki Północ­nej) Cieśnina Duńska szerokości 300 km.

Od południa oblewa Europę i oddziela od Afryki międzykontynentalne Morze Śród­ziemne, mocno rozczłonkowane, głębokie do 5121 m, lecz stosunkowo wąskie. W Cieśninie Gibraltarskiej. przez którą łączy się z Oceanem Atlantyckim, odległość między Europą a Afryką wynosi zaledwie 14 km. Szersze są cieśniny oddzielające od Afryki europejskie wy­spy: Sardynię, Sycylię i Kretę. Najwęższa z nich - Cieśnina Sycylijska, ma 148 km szerokości. Od południowego wschodu Europę oblewa Morze Egejskie (do 2591 m głębokości) i Morze Czarne (do 2245 m) połączone ze sobą wąskimi cieśninami: Dardanele, Bosfor (minimalna szerokość 0.75 km) i zapadliskiem morza Marinara oraz bardzo płytkie (do 15 m) Morze Azowskie, połączone z Morzem Czarnym Cieśniną Kerczeńską.

Wschodnia, lądowa granica kontynentu ma długość około 3 tys. km. Przyjmuje się naj­częściej, że biegnie ona od Morza Azowskiego na wschód wzdłuż rzek - Donu, Manyczy i dolnego biegu Kumy (Obniżenie Kumsko-Manyckie, wzdłuż którego w przeszłości (Ocean Tetydy) łączyły się wody mórz Czarnego i Kaspijskiego), a dalej brzegiem Morza Kaspij­skiego ku północy i wschodowi aż do ujścia Emby. Następnie granica biegnie w górę Emby do jej źródeł w Mugodżarach, skąd skręca ku północy, wzdłuż górnego biegu rzeki Ural, następnie wschodnim podnóżem gór Ural, a później rzeką Bajdarata do Zatoki Morza Karskiego.

Innym wariantem południowego odcinka lądowej granicy Europy jest jej przebieg u północnych podnóży Kaukazu (odcinkami wzdłuż dolnego biegu rzeki Kubań i środko­wego biegu rzeki Terck) do wybrzeża Morza Kaspijskiego (nieco na południe od delty Te- reku), a stąd brzegiem Morza Kaspijskiego ku północy, jak w wariancie poprzednim. Prze­bieg granicy u podnóży Kaukazu, w odróżnieniu od jej biegu wzdłuż Manyczy i dolnego biegu Kumy, nie dzieli Niziny Nadkaspijskiej między dwa różne kontynenty, Kaukaz pozo­stawia całkowicie w Azji, natomiast włącza do Europy południową część platformy scytyj­skiej -stosunkowo niewielki obszar leżący między Obniżeniem Kumsko-Manyckim a Kau­kazem, czyli Nizinę Kubańską, Wyżynę Stawropolską i Step Nagajski wraz z deltą Tereku