Typy wybrzeży morskich w Europie

Urozmaiconej linii brzegowej Europy towarzyszą wybrzeża bardzo zróżnicowane, młode i intensywnie rozwijające się, a przy tym często bardzo malownicze. Wiąże się to z plejstoceńską epoką lodową i związanymi z nią zmianami poziomu morza. Pochodzenie lodowcowe mają przede wszystkim wybrzeża w północnej części kontynentu. W zachod­niej i północnej części Półwyspu Skandynawskiego, na północy Wysp Brytyjskich, na Islan­dii, Svalbardzie i Nowej Ziemi występują wybrzeża fiordowe, wysokie, utworzone w wyni­ku częściowego zatopienia przez morze głębokich żłobów polodowcowych. Nad Zatoką Botnicką, gdzie morze zalało płytkie doliny polodowcowe.

 Fiordom i fierdom towarzyszą szery (szkiery) - roje małych skalistych wysp - sterczące ponad powierzchnię wody wygładzone garby barańców (mutonów). Tworzą one wybrzeża szerowe (skierowe) występujące między innymi u wejścia do Zatoki Botnickiej (Wyspy Alandzkie), w pobliżu Sztokholmu i Geteborga. Wybrzeża północnej Europy (głównie Półwyspu Skandynawskiego) podnoszą się z prędkością 1-10 mm rocznie. Spowodowane jest to izostatycznym dźwiganiem się lądu po stopieniu się czaszy lądolodu plejstoceńskiego

Na wschodzie Półwyspu Jutlandzkiego i na Wyspach Duńskich, na skutek zatopienia obszarów akumulacji lodowcowej o zróżnicowanej rzeźbie (wzgórza i wysoczyzny moreno­we, pradoliny, rynny polodowcowe) powstały wybrzeża fiordowe. Charakteryzują się one występowaniem płytkich zatok w miejscach obniżeń oraz wysokich klifów, którymi obrywają się ku morzu morenowe wysoczyzny. Rozwój tych wybrzeży - stopniowe zasypywanie zatok i zamykanie ich mierzejami, prowadzi do powstania wybrzeża mierzejowo-zalewowrego, pospolitego na południowym i wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Procesowi temu sprzyja powolne obniżanie się wybrzeży.

Typy wybrzeży morskich w Europie

Morfologicznie zbliżone do fóhrdowego jest wybrzeże limanowe. Powstaje ono w wy­niku zalania przez morze ujściowych odcinków dolin rzecznych i odcięcia ich mierzejami usypanymi przez przybrzeżne prądy morskie. Ten typ wybrzeży występuje nad Morzem Czarnym, między deltą Dunaju a półwyspem Krym. Inny typ niskiego wybrzeża po­wstającego przy udziale prądów morskich transportujących osady, to wybrzeże przyrostko­wa, nazywane też tombolowym. Ma ono osobliwy, ząbkowany kształt nadany przez przy­brzeżne wyspy połączone z lądem mierzejami (tombola) i tworzące w ten sposób półwyspy przyrostkowe. Wybrzeże przyrostkowe występują głównie nad Morzem Tyrreńskim, w za­chodniej części Półwyspu Apenińskiego, na południe od ujścia rzeki Arno aż po Zatokę Gaeta. Duża amplituda pływów morskich u wybrzeży nizinnych sprzyja powstaniu wybrze­ży wattowych (lidowo-lagunowych), z wysokimi wałami lidowymi odcinającymi od morza zatoki (laguny). Wybrzeża wattowe, nadbudowywane wydmami, pocięte lejkowatymi ujś­ciami rzek, występują między innymi nad Morzem Północnym (zachodnie wybrzeża Półwyspu Jutlandzkiego), u zachodnich wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego oraz u jego nasady, nad Zatoką Biskajską i Zatoką Lwią Morza Śródziemnego.

Podobne formy wybrzeży- wały lidowe, odcinające laguny, powitają także bez znaczącego udziału pływów, ale za to w pobliżu szybko narastających delt - delty Rodanu w Zatoce Lwiej, Padu w Morzu Adria­tyckim, Dunaju w Morzu Czarnym.Tam, gdzie morze wkroczyło na obszary o rzeźbie górskiej, zalewając doliny i obniże­nia. tworząc w ąskie zatoki między skalistymi półwyspami, mamy do czynienia z wybrzeżem riasowym.

Ten typ wysokich, klifowych wybrzeży, szczególnie malowniczy, gdy osie półwy­spów i zatok są prostopadłe (lub prawie prostopadłe) do linii brzegowej, występuje w południowo-zachodniej części Wielkiej Brytanii i Irlandii, na Półwyspie Bretońskim, w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, na Korsyce, Sardynii i Peloponezie. Jeśli pasma górskie i obniżenia między nimi są równoległe do linii brzegowej, rozwijają się wybrzeża dalmatyńskie, z podłużnymi wyspami i dobrze osłoniętymi, długimi zatokami. Najlepiej są one wykształcone wzdłuż wschodniej części Morza Adriatyckiego (Dalmacja). Niekiedy wybrzeża górskie różnią się od riasowych lub dalmatyńskich - są wyrównane,
prostolinijne bądź lekko faliste.

Tak jest np. nad Morzem Śródziemnym w sąsiedztwie Gór Betyckich na południu Półwyspu Iberyjskiego i nad Morzem Liguryjskim wr pobliżu Alp Li­guryjskich i Apeninu Liguryjskiego. Bardzo rzadko spotyka się w Europie wybrzeża wulkaniczne, z zatokami w kraterach i kaldcrach wygasłych wulkanów oraz między skalistymi półwyspami utworzonymi przez potoki zakrzepłej lawy. Występują one lokalnie nad Morzem Śródziemnym - na Wyspach Liparyjskich, Pantelleria i Cykladach (Milos, Santoryn) oraz na Oceanie Atlantyckim - na Azorach, Wyspach Owczych i na Islandii. W plejstocenie, w pełni zlodowacenia poziom oceanu był niższy od obecnego o co najmniej 120 m. Poziom zbliżony do obecnego oceany osiągnęły w holocenie. prawdopodobnie nie wcześniej niż około 25(K) lal temu. Współczesne obserwacje dowodzą, że poziom oceanu nadal się podnosi (wiązane jest to z globalnym ociepleniem), co oznacza ciągłe odmładzanie wybrzeży.