Muzea etnograficzne i skanseny w Polsce

Przejawy tradycyjnej kultury ludowej stanowią znaczący walor w krajoznawstwie. Poszczególne jej elementy mają jednak niejednakowe znaczenie. Wiedza i wierzenia ludowe są przede wszystkim przedmiotem zainteresowania specjalistów. Literatura ludowa może również być wykorzystywana w turystyce tylko w pewnym zakresie jako element wzbogacający wiedzę o danym rejonie. Łatwo czytelne jest natomiast dla turystów budownictwo świeckie i sakralne oraz takie dziedziny sztuki ludowej, jak: rzeźbiarstwo, malarstwo, ceramika, tkactwo, hafciarstwo, koronkarstwo, wycinankarstwo, zdobnictwo przedmiotów, a także różne rodzaje obrzędów i imprez, które z racji swej widowiskowo­ści stanowią atrakcje turystyczne, np. konkursy szopek krakowskich.

Oprócz rejonów zachowujących współczesne przejawy tradycyjnej kultury ludowej, takich jak Podhale, Śląsk Cieszyński, Łowickie, Kurpie, istnieje w Polsce wiele miejscowości, w których żywa jest tradycja rękodzieła artystycznego, zachowały się zabytki ludowej architektury lub kultywowane są dawne obrzędy i zwyczaje. Miejscowości te są położone w rejonach o dawnych tradycjach tej sztuki, a twórcy ludowi specjalizują się często w jednej dziedzinie, np. w Koniakowie w koronkarstwie, w Łowickiem w wycinankach, w Chmielnie i Kartuzach w ceramice. Historyczny dorobek ludowej kultury duchowej i materialnej jest zabezpieczony i udostępniony społeczeństwu w skansenach, muzeach etnograficznych, izbach regionalnych i pojedynczych obiektach.

Wśród walorów turystycznych w zakresie etnografii specjalnym zainteresowaniem cieszą się skanseny, czyli muzea na wolnym powietrzu, gromadzące przeważnie drewniane obiekty budownictwa wiejskiego. Wobec skansenów są stosowane także określenia: park etnograficzny, muzeum wsi, muzeum budownictwa ludowego. Grupują one w jednym miejscu budynki mieszkalne, gospodarskie, przemysłowe i sakralne, przeważnie z wyposażeniem wnętrz, z terenu jednego lub kilku regionów, reprezentujące kulturę poszczególnych grup etnograficznych.

Pierwsze skanseny zaczęto organizować w końcu XIX w. w krajach skandynawskich. W Polsce najstarszym skansenem jest Muzeum Kaszubskie we Wdzydzach Kiszewskich powstałe w 1906 r. W okresie międzywojennym utworzono w Nowogrodzie Kurpiowski Park Etnograficzny oraz skansen w Olsztynku. Pozostałe skanseny powołano w zasadzie po II wojnie świa­towej, przy czym niektóre są jeszcze w fazie organizacji, aczkolwiek są już udostępnione zwiedzającym. Największą frekwencją cieszą się duż i pięknie położone skanseny w Zubrzycy Górnej, Olsztynku, Sanoku i Opolu Bierkowicach. Skanseny z reguły są związane z osadnictwem wiejskim, w większych miastach są utworzone specjalistyczne muzea etnograficzne, np. w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, w innych osobne działy etnograficzne muzeów nie profilowanych, m.in. w Olsztynie, Płocku, Sieradzu. Znaczenie turystyczne w skali krajowej mogą mieć również izby regionalne, obiekty w miejscu ich powstania, np. Zagroda Słowińska w Klukuch lub ośrodki twórczości ludowej, jak Beskidzka Izba Twórcza w Istebnej.
Warto jeszcze wspomnieć o miejscach większych imprez folklorystycznych odbywających się regularnie w wybranych miejscowościach. Są to m.in. Bukowina Tatrzańska, Gdańsk, Kazimierz Dolny, Kraków, Łącko koło Slurego Sącza, Płock, Zakopane, Zielona Góra, Żywiec.

Muzea etnograficzne i skanseny w Polsce