Parki zabytkowe w Polsce

Parki tworzą jakby przejście od walorów przyrodniczych do kulturowych, są bowiem zarówno dziełem natury, jak i twórczej, kompozycyjnej i artystycznej działalności człowieka. Były one zakładane z zasady przy reprezentacyjnych rezydencjach — zamkach, pałacach i dworach — jako upiększenie siedzib przedstawicieli bogatszych warstw społeczeństwa; występowały czasem przy klasztorach. Nie zawsze zachowując swoje dawne wartości, parki zyskały obecnie nowe funkcje, służąc całemu społeczeństwu.
Pierwsza naukowa inwentaryzacja parków [M. Drżał, 1975] wykazała, że w Polsce jest około 5 tys. parków, przy czym prawie taka sama ich liczba została po wojnie zniszczona lub całkowicie straciła swoje wartości na skutek braku właściwej opieki. Późniejszy, profesjonalnie przygotowany wykaz par­ków i ogrodów zabytkowych w Polsce [Parki..., 1992] obejmuje 8733 obiekty (stan z 1991 r.) i potwierdza zły stan ich zachowania.

Większość z zachowanych do dzisiaj obiektów to XIX-wieczne parki w stylu kompozycji krajobrazowych, o niesymetrycznych układach i cechach naturalistycznych. Zachowały się jednak również starsze cenne ogrody w stylu barokowym, geometryczne układy łączone w jedną całość z rezydencją mieszkalną i zabudowaniami towarzyszącymi, jak np. park Oliwski w Gdań­sku czy park w Nieborowie.Zdecydowana większość parków znajduje się na terenach wiejskich, a tylko około 15% ogólnej ich liczby stanowią parki miejskie, utworzone przeważnie w naszym stuleciu i traktowane jako składnik zagospodarowania urbanistycznego.

 Ważny jest stan zachowania i utrzymania obiektów parkowych, łączący się y, zagospodarowaniem zabytków architektonicznych. Obecnie jedna trzecia ogólnej liczby parków tworzy otoczenie dla zabytkowych budowli. Pewne znaczenie mogą mieć dodatkowe elementy historyczne, jak np. związek ze znanymi postaciami. W aspekcie turystycznym parki są źródłem doznań estetycznych, a umożliwiając obserwacje rodzimych i egzotycznych okazów dendrologicznych pełnią także funkcje poznawczo-dydaktyczne.

Do najbardziej interesujących turystycznie obiektów należą parki w: Arkadii, Kórniku, Łańcucie, Puławach i Gdańsku-Oliwie oraz parki Łazien­kowski i Wilanowski w Warszawie. Szczególną pozycję zajmuje największy w Polsce (600 ha) Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, nie mający wartości zabytkowych, ale o bardzo rozbudowanych urządzeniach rekreacyj­nych.

Niestety stan zachowania parków nie jest dobry. Większość obiektów nie jest objęta ochroną prawną. Część parków znajduje się w gestii resortu kultury, nieliczne podlegają ochronie przyrody, jeszcze inne należą do gos­podarstw rolnych. Poszczególni użytkownicy parków (gospodarstwa rolne, instytuty naukowe, szkoły, domy kultury, organizacje społeczne i in.) nie mają, na ogół, możliwości ich prawidłowego utrzymania.

 Parki zabytkowe w Polsce