Czynniki lokalizacji przemysłu są to warunki wpływające na decyzje o umiejscowieniu zakładów przemysłowych w przestrzeni geograficznej. Można je podzielić na przyrodnicze, oraz pozaprzyrodnicze. Do przyrodniczych należą: surowce mineralne, wody, czy warunki ekologiczne. Spośród pozaprzyrodniczych czynników lokalizacji przemysłu wymienić można: dostęp do siły roboczej, kwalifikacje pracowników, rynek zbytu, infrastrukturę, jak również warunki społeczne czy polityczne.
Trudno wyznaczyć które czynniki lokalizacji pełnią najważniejszą rolę dla całego przemysłu. Każda gałąź ma swoje indywidualne, charakterystyczne dla swojej działalności wymagania lokalizacyjne. Np. mleczarnie lokalizowane będą w miejscach, gdzie jest duże zapotrzebowanie na mleko (rynek zbytu), zakłady, które zużywają duże ilości wody będą budowane w pobliżu źródeł wody. Czynniki lokalizacji przemysłu mają istotny wpływ na rozmieszczenie produkcji przemysłowej.
Przestrzenne zróżnicowanie warunków ekonomicznych, społecznych, czy przyrodniczych wpływa na opłacalność wynikającą z rozmieszczenia ośrodków przemysłowych na danych obszarach. Z tego powodu charakterystyczną cechą struktury przestrzennej przemysłu jest koncentracja ośrodków produkcji w niektórych rejonach i względnie słaby rozwój w innych. Wspólna lokalizacja zakładów przemysłowych w danym okręgu niesie za sobą szereg korzyści. Nazywane są one korzyściami aglomeracji. Umiejscowienie wielu ośrodków w jednym rejonie obniża koszty inwestycji.
Jest to związane ze wspólną budową infrastruktury. Nowoczesne zakłady przemysłowe wymagają dostaw wody, gazu, dostępu do urządzeń łączności. Ponieważ koszty budowy gazociągów, sieci energetycznej, oraz innych elementów infrastruktury są niezwykle wysokie dlatego z infrastruktury rozbudowanej na potrzeby przemysłu korzysta wiele zakładów przemysłowych. Koszty rozbudowy i eksploatacji tej infrastruktury są wtedy tańsze.
Wspólna lokalizacja sprzyja obniżeniu kosztów transportu, racjonalnemu wykorzystaniu siły roboczej, możliwościami kooperacji czy też posiadania wspólnego zaplecza naukowo-badawczego. Koncentracja przemysłu w dużych okręgach przynosi wiele korzyści. Im więcej pozytywnych czynników lokalizacji, tym korzystniejsze są warunki do powstania i skupienia przemysłu.
Główne czynniki lokalizacji przemysłu to:
- baza surowcowa to dostęp do surowców jest ważny dla zakładów materiałochłonnych (wymagających w produkcji dużych ilości materiału) lub takich, w przypadku których transport surowca jest nieopłacalny
- zasoby wodne - woda jest surowcem głównym (np. w elektrowniach wodnych, w przetwórstwie owocowo-warzywnym) lub pomocniczym (służy np. do mycia owoców), może być także konieczna do chłodzenia maszyn i urządzeń (np. w elektrowniach cieplnych); do wodochłonnych należą np. przemysł chemiczny, papierniczy, włókienniczy' i spożywczy, energetyka - zakłady takie lokalizowane są nad rzeką, jeziorem, morzem (takie usytuowanie umożliwia także korzystanie z transportu wodnego)
- baza energetyczna - dotyczy energochłonnych rodzajów przemysłu - hut metali kolorowych (zwłaszcza aluminium), zakładów chemicznych wykorzystujących w procesie technologicznym elektrolizę; zakłady tego typu są umieszczane najczęściej w pobliżu elektrowni
- ukształtowanie terenu - ten czynnik jest ważny dla wszystkich zakładów przemysłowych, najlepszy jest równinny charakter podłoża
- bariery ekologiczne - nie można lokalizować zakładów przemysłowych w pobliżu obszarów chronionych, jak również na glebach I i II klasy bonitacyjnej, należy zwracać uwagę jaki wpływ na otoczenie będzie miał zakład przemysłowy baza transportowa - dla zakładów, które transportują surowce lub gotowe produkty ważnym czynnikiem jest dostępność komunikacyjna - dobrze rozwinięta sieć komunikacji drogowei, kolejowej, rurociągowej, wodnej lub powietrznej (słaba sieć komunikacyjna powoduje, że zakład przemysłowy ponosi wysokie koszty dostarczenia produktu)
- rynek zbytu - część zakładów przemysłowych umieszczana jest w pobliżu rynków zbytu. Taka sytuacja ma miejsce gdy nieopłacalny lub niemożliwy jest transport produktów (ciepłownie, niektóre zakłady przemysłu
- zasoby siły roboczej - w zależności od branży przemysłu. Czynnik ten dotyczy zakładów pracochłonnych (np. przemysł włókienniczy, spożywczy). Niektóre branże przemysłowe wymagają wysoko wykwalifikowanej siły roboczej i lokalizowane są tam, gdzie jest ona dostępna (w pobliżu wielkich miast, ośrodków naukowo-badawczych, wyższych uczelni)
- bliskość placówek naukowo-badawczych - nowoczesne gałęzie przemysłu muszą współpracować z ośrodkami naukowymi, aby możliwe było wprowadzanie innowacji i stałe podnoszenie jakości wyrobów
- korzyści aglomeracji - skupianie się przedsiębiorstw na małym obszarze ułatwia korzystanie z gotowej infrastruktury technicznej - w ośrodkach miejskich jest ona dobrze rozwinięta (drogi, wodociągi, kanalizacja, sieć energetyczna), nie bez znaczenia jest też istnienie zakładów usługowych obsługujących przemysł (banki, hurtownie)
