Przemysł na świecie

W ramach przemysłu wytwarza się produkty zaspokajające potrzeby ludności. Przemysł zalicza się do wiodących działów gospodarki, gdyż dostarcza on środków pracy wszystkim pozostałym działom. Przemysł jest najmniej uzależniony od warunków klimatycznych i procesów biologicznych. W dużym jednak stopniu rozwój przemysłu zależny od rozwoju nauki, techniki i wydajności pracy. Ten dział gospodarki decyduje o wzroście stopy życiowej społeczeństwa. Z punktu widzenia charakteru działalności rozróżnia się przemysł wydobywczy (górnictwo) oraz przemysł przetwórczy (przetwarzanie i uszlachetnianie surowców i materiałów dla potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych). Przemyśl dzieli się też na: ciężki (maszyny i urządzenia) i lekki (wytwarzający tkaniny, odzież, obuwie itp.).

Wyróżnia się następujące podstawowe gałęzie przemysłu:

• przemysł paliwowo-energetyczny,

  

• przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych),

• przemysł elektromaszynowy (metalowy, maszynowy, precyzyjny, elektrotech­niczny i elektroniczny),

• przemysł chemiczny (produkcja związków organicznych — przetwórstwo ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla kamiennego, produkcja związków nieorgani­cznych, produkcja nawozów sztucznych, przemysł farmaceutyczny, przemysł gumowy),

• przemysł mineralny (materiałów budowlanych, szklarski, ceramiki ogniotrwa­łej).

• przemysł drzewno-papierniczy (tartaczny, stolarki budowlanej, celulozowo-papierniczy, zapałczany),

• przemysł lekki (włókienniczy, odzieżowy, skórzany),

• przemysł spożywczy (m.in. zbożowo-młynarski, mięsny, mleczarski, rybny, owocowo-warzywny, ziemniaczany, tytoniowy, chłodniczy),

• pozostałe gałęzie przemysłu (m.in. paszowy, utylizacyjny, poligraficzny).

Od najdalszej przeszłości najważniejszym surowcem energetycznym było drewno. Jednakże w początku XIX w. niemal całkowicie zostało zastąpione przez węgiel, który  dominował w bilansie energetycznym świata do połowy XX w. Wtedy to stracił on swoje znaczenie na rzecz ropy naftowej.
Kopalnictwo surowców energetycznych stanowi obecnie przeszło 3/4 wartości światowej produkcji górniczej. Współczesna struktura gałęziowa i rozmieszczenie przemysłu na świecie zaczęły kształtować się w XVIII w. Okres największych zmian w przemyśle nazywamy rewolucjami przemysłowymi. Do tej pory najczęściej mówi się o trzech rewolucjach przemysłowych:

Pierwsza rewolucja przemysłowa miała miejsce w końcu XVIII w. i trwała do II połowy XIX w. Największe znaczenie miało wynalezienie maszyny parowej przez J. Watta. Mechanizm parowy znalazł zastosowanie w górnictwie i przemyśle włókienniczym. Konstrukcję maszyny parowej zastosowano także do budowy parowca, oraz parowozu. W procesie wytopu stali węgiel drzewny zastąpiono koksem. Był to początek tworzenia się wielkich okręgów przemysłowych powstających przede wszystkim w miejscach eksploatacji węgla kamiennego i rud żelaza. Proces uprzemysłowienia zaczęto nazywać industrializacją. W tym czasie rozpoczął się intensywny napływ ludności do miast. Pierwsza rewolucja przemysłowa objęła swoim zasięgiem Wielką Brytanię, Francję, Holandię, Niemcy, Włochy, Polskę, oraz Czechy.

Maszyna parowa znalazła zastosowanie w produkcji parowozów

• Druga rewolucja przemysłowa odbyła się w drugiej połowie XIX wieku. Czynnikiem rozwoju przemysłu były wtedy nowe wynalazki. Najważniejszym odkryciem było wynalezienie metody rafinacji ropy naftowej przez J. Łukasiewicza,  wynalezienie żarówki przez T. Edisona, oraz skonstruowanie silnika spalinowego przez R. Diesela. Węgiel zaczął tracić na znaczeniu. Był on wypierany przez łatwiejszą w transporcie i bardziej kaloryczną ropę naftową. Nastąpił gwałtowny rozwój hutnictwa miedzi i aluminium. Szybko rozwijało się przetwórstwo ropy naftowej i innych branż przemysłu chemicznego. Pojawiło się górnictwo ropy naftowej. Rozwinął się przemysł nowych środków transportu (samochodu i samolotu). Z drugą rewolucją przemysłową wiąże się także wzrost znaczenia przemysłu chemicznego (produkcja nawozów sztucznych, leków, sody i kwasu siarkowego, czy włókien syntetycznych). Początkowo rewolucja miała miejsce na obszarach biorących udział w drugiej rewolucji przemysłowej, jednak w późniejszym czasie rozprzestrzeniła się ona na cały świat.

• Trzecia rewolucja przemysłowa miała miejsce już podczas II wojny światowej. Głównymi osiągnięciami było uzyskanie energii atomowej, a także wzmożona automatyzacja produkcji. Powstały wtedy gałęzie przemysłu charakteryzujące się wysokim stopniem przetworzenia surowców, dużych wydatków na badania naukowe oraz zatrudnieniem wysoko wykwalifikowanej siły roboczej.

 Obecnie przemysł energetyczny jest jedną z wiodących gałęzi przemysłu. Znaczny wzrost światowej produkcji energii elektrycznej był skutkiem rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną. Przekształcenia w zakresie produkcji energii elektrycznej spowodowały obniżenie kosztów energetycznych w wyniku stosowania energii elektrycznej zamiast bezpośredniego zużywania paliw naturalnych, zwłaszcza stałych.

Charakterystyka przemysłu krajów rozwijających się i rozwiniętych

Współczesnemu rozwojowi przemysłu w świecie towarzyszą daleko idące zmiany. Coraz większą rolę w całokształcie produkcji odgrywa przemysł wysokich technologii. Przekształcenia w strukturze produkcji, są tak duże, że niektórzy zmiany te nazywają mianem kolejnej rewolucji przemysłowej. Jej czynnik rozwoju stanowi nie spotykany dotychczas na tak znaczną skalę rozwój badań naukowych. Postępowi tych badań sprzyja przeznaczanie na nie dużych nakładów finansowych w wysoko gospodarczo rozwiniętych krajach, a także pogłębiająca się międzynarodowa integracja nauki.

Dzięki rozwojowi badań naukowych, w tym realizowanych na potrzeby wojska i podboju kosmosu, wprowadzono do przemysłu wiele nie znanych uprzednio technologii wytwarzania, umożliwiających, na przykład, produkcję urządzeń audio­wizualnych, maszyn cyfrowych, czy urządzeń pomiarowych. Dużą rolę w strukturze przemysłu zaczął pełnić przemysł elektroniczny.

Krajem, w którym najwcześniej powstały i rozwinęły się na znaczną skalę przemysły wysokich technologii były Stany Zjednoczone. Przemysł wysokich technologii charakteryzuje się o wiele większym wzrostem niż przeciętnie przemysł przetwórczy, dzięki czemu szybko rośnie ich udział w produkcji i zatrudnieniu w przemyśle. Na wzrastające znaczenie przemysłu wysokich technologii wpływa z jednej strony bardzo duża ich rola w postępie technicznym, z drugiej zaś wysoka opłacalność ich rozwoju. W tej gałęzi przemysłu szczególnie duże jest znaczenie wysoko wykwalifikowanych kadr.

Znaczny udział wśród tych kadr mają pracownicy naukowo-badawczy, wywodzący się z wyższych uczelni. Zakładają oni własne laboratoria lub stanowią trzon personelu laboratoriów działających w róż­nych firmach. Często komórki badawcze szkół wyższych stanowią część przedsiębiorstw przemysłów wysokich technologii, a zatrudnieni w nich pracownicy są ich współwłaścicielami.