Rośliny włóknodajne i kauczukodajne

Oprócz roślin dostarczających żywności, uprawa roślin włóknodajnych (włók­nistych) należy do najstarszych działów rolnictwa. Człowiek zawsze poszukiwał materiałów służących do ochrony swego ciała, głównie przed chłodem (początkowo byty to skóry, trawy, kora, później materiały bardziej trwałe i ela­styczne, które wytwarzał z różnych roślin włóknistych). Obecnie włókna roślinne należą do najważniejszych surowców przemysłowych dostarczanych przez rolnic­two. Obok włókien naturalnych roślinnych i zwierzęcych po drugiej wojnie światowej nastąpił ogromny wzrost popularności i produkcji włókien syntetycz­nych. Wiele roślin włóknistych wytwarza nasiona zawierające dużo tłuszczu, dlatego też uprawiane bywają na potrzeby przemysłu włókienniczego i olejarskiego.
Bawełna ma największe znaczenie spośród roślin włóknistych. Zaspokaja ona około 70 % światowego zapotrzebowania na włókna naturalne. Roślina ta była uprawiana w dolinie Indusu już 3 tys. lat p.n.e., ale dopiero w XIX w. produkcja i zużycie tej rośliny rozwinęły się na dużą skalę dzięki mechanizacji procesów odziarniania, przędzenia i tkania. Istnieje kilka podstawowych gatunków bawełny. Najbardziej rozpowszechniona jest bawełna zwyczajna (80 % zbiorów), a najwyżej ceniona bawełna egipska, której włókna są najdłuższe. Odmiany długowłókniste uprawia się głównie w Egipcie i Peru, średniej długości w Stanach Zjednoczonych, a krótkowłókniste w Azji. Optymalna temperatura do rozwoju tej rośliny wynosi 26-28°C. Nie toleruje ona przymrozków, a spadek temperatury do 5°C powoduje znaczne zmniejszenie plonów. W początkowej fazie rozwoju wymaga wilgotnej gleby, a w czasie dojrzewania i zbiorów nie znosi opadów.

W krajach, gdzie opady są nieduże (np. w Egipcie), konieczna jest irygacja. Wymagania glebowe bawełny nie są duże, ale gleby mało żyzne muszą być wzbogacone nawozami azotowymi i fosforowymi. Uprawa bawełny jest pracochłonna  zbiory surowca odbywają się bowiem najczęściej ręcznie, a zbioru dokonuje się kilkakrotnie w sezonie. Jedynie w Stanach Zjednoczonych, Australii i krajach byłego ZSRR używa się do tego celu specjalnych kombajnów.

Zbiór ręczny jest jednak bardziej wydajny i dostarcza surowca lepszej jakości. Największe tereny przeznaczone pod uprawę bawełny znajdują się w Azji. Występują one na Nizinie Chińskiej, zwłaszcza w dolinach Huang-he i Jangcy, w środkowej części Półwyspu Indyjskiego, w północnej części Niziny Gangesu w Indiach i Niziny Indu w Pakistanie, na nawadnianych terenach wzdłuż dolin Amu-darii w Uzbekistanie i Turkmenistanie oraz Syr-darii w Tadżykistanie.

Największymi producentami bawełny są Chiny i Stany Zjednoczone. Plantacje bawełniane występują także w Afryce, głównie w delcie Nilu i na niewielką skalę na sawannach Sahelu oraz w Australii na wschodnich wybrze­żach (okolice zwrotnika). W Europie niewielkie ilości bawełny są produkowane na plantacjach południowo-zachodniej Hiszpanii i na Półwyspie Bałkańskim w Grecji.

Len to jedna z dwóch roślin włóknistych (oprócz konopii) rosnących w klimatach umiarkowanych. Pochodzi on prawdopodobnie z Azji Południowo-Zachodniej. Roślina tawystępuje w dwóch odmianach. Odmiany krótkopędowe, wielkonasienne są uprawiane jako rośliny oleiste, a długopędowe, drobnoziarniste, jako rośliny włóknodajne. Len najlepiej rośnie w klimacie umiarkowanym chłodnym i wilgotnym. Podobnie jak bawełnę, uprawia się go głównie na włókno, w mniejszym stopniu na ziarno lub też dla obu celów łącznie. Uzyskiwanie włókna z lnu jest bardzo pracochłonne.

Uprawy tej rośliny koncentruje się właściwie tylko na dwóch kontynentach, tzn. w Azji i Europie. W Azji na Nizinie Mandżurskiej, a w Europie  w północno-wschodniej Francji, Polsce, Białorusi, na Wyżynie Białoruskiej oraz w Rosji. Głównym producentem włókna lnianego są Chiny, w których skupia się aż 33 % jego światowej produkcji. Mniejsze znaczenie mają: Francja (19 %), Białoruś (9 %), a także Rosja, W. Brytania i Holandia (po 8 %).

Juta rośnie w klimacie gorącym wilgotnym. Włókno tej rośliny, należące do najtańszych włókien świata, trudno nasiąka wodą i dlatego przeznacza się je do wyrobu worków używanych do transportu cukru, soli, kawy i innych towarów wymagających ochrony przed wilgocią. Worki jutowe są lekkie, a ważną ich cechą jest szorstkość, co przyczynia się do ich stabilności w czasie przeładunku statków. Z włókna jutowego wyrabia się ponadto płótno żaglowe, sznury, liny, dywany i chodniki. Juta w połączeniu z innymi materiałami służy też do izolacji wodoodpor­nej, np. do owijania podmorskich kabli telegraficznych.

Charakterystyczna jest silna koncentracja upraw tej rośliny. Główny obszar uprawy to delta Gangesu i Brahmaputry w Indiach i Bangladeszu. Najważniejszym ośrodkiem przetwórstwa juty jest Kalkuta. Juta stanowi zasad­nicze źródło dochodów Bangladeszu i jego najważniejsze bogactwo. Dość dużo juty uprawiają też Chińczycy.

Konopie pochodzą z Azji Środkowej i Europy Południowo-Wschodniej. Jest to roślina wytrzymała na suszę, lubi duże nasłonecznienie. Wysokie plony uzyskuje się na żyznych glebach. Jej uprawa wiąże się z koniecznością zaangażowania znacznych zasobów pracy, ze względu na pracochłonność otrzymania włókna konopnego. Włókno konopi jest bardzo sztywne, niezwykle wytrzymałe i trwałe. Dlatego jest ono surowcem do produkcji tkanin i wyrobów powroźniczych (płótno żaglowe, węże pożarnicze, worki, liny, sznury, sieci rybackie itp.). Obecnie główne rejony uprawy konopi występują w Azji, ze względu na drastyczne ograniczenie uprawy tej rośliny w Europie. W zbiorach włókna konopi przodują Indie (40 % światowej produkcji), oraz Chiny (20 %)

Agawy włókniste są uprawiane na obrzeżach niektórych pustyń i na suchych obszarach Ameryki Środkowej i Południowej oraz Afryki. Wśród nich największe znaczenie ma agawa sizalowa, powszechnie zwana sizalem. Najłatwiej dostosowuje się do różnych warunków przyrodniczych i jest mało wymagająca glebowo. Agawa służy głównie do wyrobu lin i sznurów.

Rośliny włóknodajne

Rośliny kauczukodajne

Kauczuk stał się podstawowym surowcem przemysłowym wraz z rozwojem komunikacji samochodowej To elastyczne tworzywo służy do produkcji opon  izolacji kabli, produkcji butów i podeszew gumowych oraz wielu innych wyrobów. Kauczuk naturalny stanowi pochodną soków (lateksu) różnych drzew tropikalnych. Wśród nich największą rolę odegrał, rosnący w lasach dorzecza Amazonki, kauczukowiec brazylijski. Przez wiele lat Brazylia była jedynym eksporterem kauczuku, z czego czerpała olbrzymie zyski, szczególnie na początku XX w. Obecnie zbiór lateksu z drzew rosnących dziko stanowi tylko niewielki procent światowej produkcji kauczuku naturalnego.

Współcześnie kauczuk naturalny ma poważnego konkurenta w kauczuku syntetycznym i chociaż ustępuje mu w wielkości produkcji, to przewyższa znacznie pod względem wszystkich cech użytkowych. Obecnie zbiory kauczuku naturalnego stanowią ok. 1/3 ogólnej światowej produkcji kauczuku. Około 80 % ogólnej produkcji przypada na kraje Azji Południowo-Wschodniej, szczególnie Tajlandię, Indonezję i Malezję.

Ojczyzna kauczuku naturalnego-  Brazylia  dostarcza dziś tylko 0,5 % ogólnej produkcji światowej. Głównymi importerami kauczuku naturalnego są państwa rozwinięte, szczególnie Stany Zjednoczone i kraje europejskie. Popyt na kauczuk rośnie głównie na skutek rozwoju przemysłu samochodowego. W ostatnich latach rozprzestrzenianie się wirusa HIV przyczyniło się, z kolei, do wzrostu zapotrzebowania na gumowe rękawiczki i prezerwatywy.