Gdy przeanalizujemy zróżnicowanie stopy zgonów i stopy urodzeń w czasie oraz porównamy go do procesów wzrostu gospodarczego, dojdziemy do wniosku, że rozwój demograficzny krajów następuje w pewien określony sposób. Społeczeństwa w miarę rozwoju gospodarczego przechodzą przez poszczególne fazy różniące się od siebie charakterystycznym dla nich poziomem stopy zgonów i urodzeń oraz ich różnym tempem.
Proces ten bywa nazywany transformacją demograficzną lub przejściem demograficznym od prymitywnego społeczeństwa agrarnego do społeczeństwa postindustrialnego. Wszystkie kraje przechodzą przez ten proces, z tym że jego przebieg i długość poszczególnych faz w różnych krajach bywa różna w zależności od przebiegu procesów rozwoju gospodarczego. W konsekwencji każdy z krajów świata znajduje się współcześnie na jakimś etapie procesu transformacji demograficznej.
W historii rozwoju społeczeństw zaznaczają się pewne tendencje, na których podstawie wyróżniono pięć faz rozwoju demograficznego ludności:
-
Faza I jest to etap, w którym znajdują się obecnie pierwotne grupy plemienne, żyjące na bardzo niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Cechuje je bardzo wysoki współczynnik urodzeń oraz zgonów, który przyczynia się do niskiego przyrostu naturalnego. Społeczeństwo fazy pierwszej jest bardzo młode. Średnia długość życia wynosi od 20 do 45 lat.
-
Faza II- w fazie tej, na skutek poprawienia się warunków bytu i wprowadzenia pewnych osiągnięć medycyny, zmniejsza się liczba zgonów, a liczba urodzeń pozostaje ciągle na wysokim poziomie. W konsekwencji prowadzi to do wybuchu eksplozji demograficznej. Społeczeństwo znajdujące się w tej fazie rozwoju jest ciągle społeczeństwem młodym, choć średnia długość życia wydłuża się wyraźnie w stosunku do fazy I i wynosi od 45 do 60 lat. Faza ta nosi także nazwę wczesnego wzrostu. W fazie II stopy urodzeń są wciąż wysokie ale stopy zgonów zmniejszają się szybko.
Untitled Document 
-
Faza III cechuje się bardzo wysokim przyrostem naturalnym, będącym konsekwencją eksplozji demograficznej fazy II. Społeczeństwo się starzeje, a średnia długość życia wynosi od 55 do 65 lat. Faza ta nazywana jest także fazą późnego wzrostu liczby ludności. Dobrym przykładem takiego procesu jest sytuacja demograficzna Indii. W fazie III znajduje się duża liczba krajów Afryki i Azji.
-
Faza IV charakteryzuje się niewielką liczbą zgonów i niską liczbą urodzeń, na skutek wysokiego poziomu rozwoju medycyny i bardzo dobrych warunków życia. Społeczeństwa znajdujące się w tej fazie są stare, ze średnią długością życia powyżej 65 lat. Jest to faza, w której znajdują się obecnie kraje rozwinięte gospodarczo. Czwartą fazę przechodzą także niektóre kraje nowo uprzemysłowione (Chiny, Turcja, Tajlandia, Brazylia, Kolumbia, Chile), a także Kazachstan Grenlandia.
-
Faza V cechuje się zmniejszaniem liczby urodzeń, aż do poziomu niższego od liczby zgonów. Prowadzi to do ujemnego przyrostu naturalnego. Społeczeństwa znajdujące się w tej fazie jest stare. W tej sytuacji demograficznej znajduje się obecnie wiele krajów wysoko rozwiniętych. Jest to rozwój charakterystyczny dla dobrze gospodarczo rozwiniętych krajów Europy, Azji, Ameryki Północnej i Oceanii.
Fazy rozwoju ludności
Społeczeństwa w początkowych fazach rozwoju są społeczeństwami młodymi. Oznacza to, iż w strukturze wieku dominują dzieci oraz młodzież. Wraz z postępowaniem rozwoju gospodarczego społeczeństwa się starzeją, tzn. w strukturze wieku zaczynają przeważać ludzie starsi. Większość krajów rozwijających się wyszła z pierwszej fazy rozwoju demograficznego dopiero w drugiej połowie XX w., dzięki szybko poprawiającym się (w następstwie rozwoju gospodarczego) warunkom bytowym i wykorzystaniu osiagnięć cywilizacyjnych. Przejście to było spowodowane malejącą stopą zgonów, przy stopie urodzeń pozostającej na dotychczasowym poziomie. Na początku lat siedemdziesiątych XX w. w fazie tej znajdowały się jeszcze prawie wszystkie kraje afrykańskie (poza Republiką Południowej Afryki, Zimbabwe, Kenią, Ugandą, Sudanem oraz śródziemnomorskimi krajami Afryki) i Półwyspu Arabskiego.
