Lodowce

 W postaci lodu tworzącego lodowce zgromadzone jest około 24 mln km3 wody słodkiej. Stopnienie lodowców spowodowałoby podniesienie poziomu oceanu światowego o 66 m. Współczesne lodowce zajmują około 10 % powierzchni lądów. 96 % lądowych wód powierzchniowych zgromadzonych jest właśnie w postaci lodu. Zimą w wyższych szerokościach geograficznych lód skuwa powierzchnie jezior i rzek, a wodospady zamieniają się w lodospady.

Znaczne obszary strefy polarnej, od powierzchni gruntu do głębokości nawet kilkuset metrów, zajmuje wieloletnia zmarzlina. Śnieg w obszarach polarnych i wysokich górach stanowi dominującą część opadów atmosferycznych. Najciekawszą formą występowania lodu są zbudowane z niego ogromne pokrywy lądolodów Antarktydy i Grenlandii oraz lodowców wysp Arktyki i Antarktyki, a także wielu pasm górskich położonych na różnych szerokościach geograficznych, od regionów polarnych aż po wysoko wyniesione stożki wulkanów strefy równikowej. Nauka o lodowcach i lądolodach to glacjologia.

W nieodległej przeszłości geologicznej (w plejstocenie) lodowce pokrywały niemal połowę Europy, znaczną część Azji i ponad 1/3 powierzchni Ameryki Północnej. W przeszłości ośrodkiem zlodowacenia europejskiego była Skandynawia. Z tego obszaru potężne masy lodowe spływały na tereny północno-wschodniej i środkowej Europy. Ustawicznie niszczone Góry Skandynawskie dostarczały lodowcom ogromnych mas materiału skalnego, który został rozniesiony na powierzchnię aktywności lodowca. Pokrywy lodowe, tworzące lodowce górskie lub lądolody, powstawały w miejscach, gdzie ukształtowanie terenu sprzyjało gromadzeniu się dużych ilości śniegu.

Masy lodowe objęły obszar Europy, część Azji oraz Ameryki Północnej, w tym także dużą część obszaru Polski. W górach polskich tworzyły się także lodowce górskie. Zlodowacenia były skutkiem znacznego ochładzania się klimatu. Okresy zlodowacenia nazywane są glacjałami. Pomiędzy nimi występowały okresy, kiedy klimat ocieplał się, czyli interglacjały. W okresie tym wskutek ocieplenia powierzchnia lodowca cofa się lub ustępuje z danego obszaru. Proces ten to deglacjacja.

W górach w miarę wzrostu wysokości bezwzględnej obniża się średnia temperatura powietrza i wzrasta ilość gromadzonego śniegu. Akumuluje się on w postaci pokryw i płatów. Powyżej pewnej wysokości opady śnieżne nie ulegają całkowitemu stopnieniu i śnieg utrzymuje się w tych miejscach przez cały rok. Wysokość tę nazywamy granicą wiecznego śniegu. Tak więc powyżej pewnej wysokości istnieją warunki sprzyjające powstawaniu lodowców. W wyższych szerokościach geograficznych wysokość występowania granicy wiecznego śniegu obniża się nawet do poziomu morza.

Granica wiecznego śniegu

Granica ta przebiega bardzo nisko nad poziomem morza na wybrzeżach Antarktydy, nieco wyżej, bo około 200-300 m n.p.m. na wybrzeżach wysp Arktyki, ale już w ich partiach środkowych na wysokości 500-600 metrów. W obszarach położonych na średnich szerokościach geograficznych i będących pod wpływem wilgotnego klimatu morskiego przebiega na wysokości 500-1000 m n.p.m., ale dalej, w głąb lądu wznosi się nawet do 1500-2000 m n.p.m. W strefach zwrotnikowych, charakteryzujących się suchym klimatem, przekracza ona wysokość 6000 m n.p.m.  W miarę zbliżania się do równika stopniowo obniża się do 5000 m n.p.m., co wiąże się ze wzrostem ilości opadów.

Przebieg granicy wiecznego śniegu w zależności od szerokości geograficznej na Ziemi zmienia się w miarę oddalania od równika w kierunku biegunów. Linia ta sięga najwyżej w miejscach, gdzie odnotowuje się najwyższe temperatury (których wartość jest zredukowana do poziomu morza) oraz niewielkie opady. W Karpatach granica wiecznego śniegu znajduje się na wysokości 2500 m n.p.m. Ponad tę linię wznoszą się najwyższe szczyty Tatr: Gerlach i Łomnica.

Obszary leżące powyżej granicy wiecznego śniegu zajmują zbyt małą powierzchnię, aby mogły tam powstać lodowce. Śnieg nie może utrzymać się na wąskich graniach i na stromych ścianach. Tatry są właśnie przykładem gór w których ukształtowanie powierzchni uniemożliwia tworzenie się lodowców.