Ruchy lądotwórcze

Skorupa ziemska znajduje się w ciągłym ruchu. Wyróżnia się trzy typy owych ruchów:

• ruchy lądotwórcze (izostatyczne i epejrogeniczne)
• ruchy górotwórcze
  

Ruchy lądotwórcze, to pionowe ruchy skorupy ziemskiej, zachodzące na dużych powierzchniach i trwające przez długi czas, spowodowane głównie zaburzeniami równowagi izostatycznej. Stan równowagi skorupy ziemskiej, zwany izostazją, może być zaburzony zwiększonym obciążeniem poszczególnych jej fragmentów lub jego zmniejszeniem. Przyczyną tego mogą być zmiany ilości wód w zbiornikach, powstawanie lub zanikanie wielkich pokryw lądolodów, nagromadzenie się dużej ilości osadów itp.

Skutkiem zaś będą zmiany w zarysie linii brzegowych lądów i oblewających je mórz. Prędkość ruchów lądotwórczych jest zróżnicowana w poszczególnych regionach. Zmienić się może też ich kierunek, czasem są to ruchy wznoszące, po nich mogą być obniżające. Skandynawia podnosi się od kilku tysięcy lat, kiedy to uwolniona została od wielkiego ciężaru lądolodu skandynawskiego, po jego wytopieniu. Ruchy lądotwórcze podzielić można na ruchy izostatyczne powodowane przez proces zwany izostazją, oraz ruchy epejrogeniczne.

Ruchy izostatyczne polegają na wypiętrzaniu, bądź obniżaniu fragmentów powierzchni Ziemi. Ruchy te mają kierunek pionowy i są skutkiem zaburzenia równowagi grawitacyjnej naszej planety. Równowaga grawitacyjna może być zaburzona wskutek obciążenia  pokrywami lodowymi, wzrostem wody w zbiornikach wodnych itd. Odciążenie skorupy ziemskiej może wynikać z topnienia pokrywy lądolodu, czy też niszczenia danych obszarów na skutek wietrzenia. Ruchy izostatyczne zachodzą bardzo intensywnie na Półwyspie Skandynawskim. Wywołują one podnoszenie się tego obszaru z prędkością 1 cm na rok. Podnoszenie tego obszaru jest konsekwencją stopienia się lądolodu. Ruchy obniżające obserwowane są np. na wybrzeżu Holandii.

Zapamiętaj:

Ruchy izostatyczne to powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Spowodowane są zaburzeniem równowagi izostatycznej między- litosferą i astenosferą.

Ruchy epejrogeniczne są to powolne, długotrwałe ruchy powodujące wydźwignięcie lądu, bądź obniżenie dna oceanicznego. Ruchy te nie są zauważalne, gdyż podnoszenie, bądź opadanie zachodzi z prędkością kilku milimetrów rocznie. Ruchy epejrogeniczne powodują przy ruchu obniżającym transgresję morza czyli wkraczanie morza na ląd. Ruchy te  prowadzą także do ustąpienia morza z lądu, czyli jego regresji.

Transgresja morska sprzyja tworzeniu się osadów. Na obszarach na które wdarło się morze występują obecnie warstwy skał osadowych. Na skutek podniesienia się skorupy ziemskiej następuje cofanie się morza. Jeżeli po ustąpieniu morza warstwy skał osadowych zachowały swoje pierwotne położenie tworzy się platforma, natomiast skorupa ziemska ma tzw. budowę płytową. Jeżeli warstwa skał osadowych na skutek procesów niszczenia ulega usunięciu, odsłania się wtedy pokrywa bardziej odpornych o wiele starszych skał krystalicznych (magmowych i metamorficznych) tworzących tarczę. Tarcza to rozległy zazwyczaj wypukły obszar występowania skał krystalicznych usztywnionych w czasie dawnych ruchów górotwórczych.

Ruchy lądotwórcze

Pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodują także powstawanie pęknięć, wzdłuż których następują przesunięcia warstw skalnych. Tworzą się wówczas uskoki, rowy, zręby, kotliny i zapadliska Uskoki rzadko występują pojedynczo. Obszar wyniesiony pomiędzy dwoma równoległymi uskokami tworzy zrąb tektoniczny.  Rejon obniżony pomiędzy dwoma uskokami to rów tektoniczny. Obszary obniżone wzdłuż nieregularnie przebiegających uskoków tworzą kotliny i zapadliska.

Obecnie wśród obszarów podnoszących się są wybrzeża Norwegii, Zatoki Botnickiej, wybrzeża północno-wschodniej Azji, północno-wschodnie Chiny, Sumatra, wschodnie wybrzeża Półwyspu Indyjskiego, afrykańskie wybrzeże Morza Czerwonego, wybrzeże Zatoki Meksykańskiej oraz Chile. Obniżają się zaś atlantyckie wybrzeża Francji, Dalmacji, północno-zachodniej Afryki, północno-zachodniej Ameryki Południowej oraz południowa Grenlandia.

Obszary w zasięgu działania ruchów lądotwórczych